Bir Hafta Vadeli Repo Faizi Nedir ve Piyasayı Anlamak

Bu günkü yazımızın konusu TCMB, politika faizi olan bir hafta vadeli repo faizi nedir ve ortalama bir günde finans piyasasında ne oluyor meselesi. Oldukça sıkıcı bir konu olduğundan, varsa da arayan belasını kolayca bulması adına soru cevap yapayım dedim. Bu yazıda TCMB’nin temel faiz tanımlarını, hangi faizin piyasada neyi etkilediğini, günlük likiditeyi, banka hazinecilerinin ne iş yaptığını, örtülü faiz artışının ne olduğunu bulacaksınız. Diğer yazılardan ari bir şekilde hiç yorum katmadım. Yine diğer yazılardan ari bir şekilde hiç görsel eklemedim. TCMB ile alakalı yazı yazmak çok zor.

Reklam yapayım biraz. Merkez bankalarının güncel faiz oranlarını merak ediyorsanız MB Faiz İzleme Aracını kullanabilirsiniz.

Likidite Nedir?

Likidite kavramından kastımız fiili ve kaydi yani nakit ve mevduat olarak bulundurulan paradır.

Politika Faizi Nedir?

TCMB’nin politika faizi bir hafta vadeli repo oranıdır. Bu bankanın temel politika aracıdır.

Faiz Koridoru Nedir?

Faiz koridoru iki banttan oluşur. Üst tarafı TCMB’nin gecelik borç verme faizidir. Alt tarafı ise gecelik borç alma faizidir.

Piyasada gün sonunda likit fazlası olanlar ve bunu para piyasasında satamayanlar gidip TCMB’ye satarlar ama getirisi çok düşüktür. Yani son tercihtir.

Piyasada gün sonunda likit noksanlığı yaşayanlar ve saati tutturamayanlar (çok ciddi karizma çizdirirsin, bir banka hazinesinin başına gelebilecek en leş şeylerden biridir.) gidip gecelik borç verme faizinden borç alır. Faiz oranı piyasadan yüksektir.

GLP Nedir?

Halk arasında (bizimkilerden bahsetmiyorum Norveç halkı filan) bilinen adıyla ceza faizidir. Eğer gecelik borç verme faiz saatini de tutturamadıysan GLP’ye gidersin. Bir hazinecinin başına gelebilecek en kötü şey GLP’den borç almaktır. Bundan bir tık kötüsü de koridorun üst bandından borç almaktır. İkisi de karizma çizdirme sebebidir.

Günlük Likidite İhtiyacını Belirleyen Şeyler Nelerdir?

Öncelikle günlük likidite ihtiyacının Bankalar, hazine gibi muhtelif kaynaklardan geldiğini belirleyelim. Bankalar da müşterilerin talepleri ve kendi likit pozisyonlarına göre bu talebini şekillendirir. Ancak biraz detaya inelim. Kalem bazında bakalım.

• Banknot talebi
• Bankaların tesis etmesi gereken zorunlu karşılıklar
• Vergi ödemeleri
• Kamu harcamaları
• Hazinenin net borç ödemeleri
• TCMB işlemleri

Piyasanın Günlük Likidite İhtiyacının Karşılanması Neden Önemli?

Çünkü eğer piyasanın istediği TL miktarı piyasada olmaz ise faizler yükselecektir ve bu durum makro bazda büyümeyi kötü etkiler. Yine piyasadaki faizlerin oynak olmasına yol açarak kişilerin uzun vadeli yatırımlardan kaçınmasına sebep olur. Bu sebeple günlük likidite ihtiyacı karşılanmak zorundadır.

Piyasanın Günlük Likidite İhtiyacını Kim Nasıl Karşılar?

Merkez bankası günlük likit ihtiyacını yapmakta olduğu bir hafta vadeli repo ihaleleri ile karşılar. Merkez bankası her gün bunu yapmak zorunda değildir bu arada. İhale yapılmaması da bir politika tipidir.

Bir Hafta Vadeli Repo İhalesi Nasıl Yapılır?

Gelelim işin operasyon bacağına. Günlük likidite ihtiyacı belirlendi. Tahminler yapıldı. İhaleye çıkılır. Ulan neyin ihalesi ola ki bu ortada bir şey yok diyorsanız adı üstünde repo. Yani ihaleye çıkılan şey devlet tahvillerinin repo (repurchase agreement) işlemidir.

Yani bankalar elinde tuttukları tahvil ve bonoları TCMB’ye verirler. TCMB’de kendine verilen bu tahvil ve bonoyu teminat alır. Karşılığında bankalara nakit- keş-para verir. Bankalar bu parayı alıp likit ihtiyaçlarını gördükten tam bir hafta sonra politika faizi kadar faizi ekleyip merkez bankasına parayı verir, tahvil/bonosunu geri alır.

Bu ihalelerde faiz sabittir. Zaten bir haftalı vadeli repo faizi PPK toplantılarında TCMB tarafından önden belirlenir ve sabitlenir. Miktar serbesttir.

Bir Hafta Vadeli Repo İhalesinin Miktarını Kim Neye Göre Belirler?

Yukarıda da belirttim sizlere bir haftalık vadeli repo ihalesinin yapılma sebebi temel olarak piyasanın likit ihtiyacının karşılanmasıdır. Dolayısıyla merkez bankası çalışanları günlük olarak piyasadaki likit ihtiyacını tahmin eder ve ihale miktarı bu nispette belirlenir.

Bir Hafta Vadeli Repo Faizi Nedir ?

Burada oluşan faiz merkez bankasının nihai likidite mercii olması vasıtasıyla piyasa faizlerini belirler. Ortalama bir para piyasası gününde bankaların ve finans piyasası oyuncularının her daim likit ihtiyacı bulunur. Her daim de muhakkak likit fazlası olan adamlar bulunur. İşte finans piyasası dediğiniz şey zaten temel olarak kısa vadede likit arzcıları ile likit talepçilerinin karşılaştığı merciidir. Burada oluşan faizi kontrol etmek adına Merkez Bankası gibi bir kurum vardır ve faiz ülke yönetimleri için çok mühim bir enstrümandır. Bu faiz oranı ile tüketim ve dolayısıyla büyüme, tasarruf ve dolayısıyla yatırım v.b. kavramlar kontrol edilir.

Merkez bankası nihai likidite mercidir. Piyasada para bulamayan finans piyasası elemanı hiçbir yerden para bulamazsa merkez bankasına koşar ve merkez gayriihtiyari bu ihtiyacı karşılamak durumundadır. Yoksa finans piyasalarında bir oyuncunun batması ülke finansı için kötüdür. Hele bizim gibi yurt dışı yatırımcı çekmeye çalışan gelişmekte olan ülke piyasaları için çok daha kötüdür. Bu yüzden merkez bankası kimseyi batırmamak adına ihtiyacı olana likiti sağlamaya gayret eder. Tabi gerekli teminatları vs. aldıktan sonra.

İşte piyasada nihai likit merci merkez bankası olduğundan en ucuz/pahalı fiyat ondadır. Yani merkez piyasada alt ve üst sınırları belirler. Para ihtiyacı olan kurumlar son tahlilde “ulan en kötü gider ucuza/pahalıya merkez bankasından alırım ben bu parayı” deyip piyasaya talep fiyatlarını (faizlerini) bildirirler. Bu yüzden merkez bankası faizleri her daim piyasa faizinin öncüsü ve sürükleyicisidir. Yani piyasa faizi merkez bankası faizine yakın oluşur.

Bir Hafta Vadeli Repo İhalesi Açılmaması Ne Anlama Gelir?

Bir haftalık vadeli repo ihalesinin açılmaması merkez bankasının piyasaya likit sağlamayacağı anlamına gelir. Yani merkez piyasadaki para ile kendinizi idame ettirin bana gelmeyin der. Peki bu durumda ne olur? E iktisadın temel yasası olan arz talep kafasıyla giderseniz olmayan şeyin fiyatı yükselir. Paranın fiyatı da faiz olduğuna göre faiz yükselir.

Bu arada likit arayışı nedeniyle döviz satışı da yaşanır. Yani bu tip durumlarda döviz değer kaybedecektir. Çünkü likit ihtiyacı olan eleman batmamak için elinde var yok döviz vs. ne varsa satar TL bulur.

Ya Kimse Likiditeye Erişemezse?

Peki merkez böyle bir karar aldığında piyasada likit sahipleri paralarını talep edenlere vermezse ne olur diyor olabilirsiniz. Tarihte böyle şeyler olmuştur. Özellikle Demirbank yazımda detaylıca anlattım. Demirbank’ın deli gibi likit ihtiyacı var ve piyasaya çıkıp nakit için faizi arttıra arttıra teklif veriyor. Ama bir allahın kuluda Demirbank’a faizini vermesine rağmen para vermiyor.

İşte böyle bir durumda Merkez bankasının demirbanka likit sağlaması gerekir. Ancak bu sağlanmıyor. Sağlanmadığı için de batıyor.

Geleneksel Yöntemli Repo İhalesi Nedir ?

Normal bir haftalık vadeli repo faizini TCMB’nin PPK toplantılarında belirleyip ihalelerin miktar üzerinden yapıldığını izah etmiştik. Geleneksel yöntemli repo ihalesinde TCMB faizi ihaleye teklif veren bankalara bırakırken miktarı sabit tutar.

Bunun sebebi piyasayı faiz bağlamında yoklamaktır. Dönem dönem nadir de olsa görüyoruz.

Bankada Likit İhtiyacı Neden Olur?

Bir banka sahibi olduğunuzu düşünelim. Günlük operasyonlarınız oluyor bankada. Para yatıranlar var, para çekenler var, EFTler var (bankalar arası para transferi yani başka bankaya para gönderiyorsunuz), kendi borç ödemeleriniz ve kredi tahsilatlarınız var… Böyle bir günde tabi bankalar önden bir tahmin modeli hazırlar. Bir önceki gün oturulur tahmin edilir. Vay şu kadar para çıkacak girecek, nette bize yaklaşık şu kadar para kalır ya da nette piyasadan şu kadar para bulmamız lazım…. Diyelim ki ertesi gün sizin nakit ihtiyacınız var. Hesaplarınıza göre 100 TL piyasadan bulmanız gerekiyor. Ertesi gün için bir plan yapmanız lazım. Bu parayı nereden bulacağız? (nereye s*çacaklar?) Hemen hazinecileri arıyoruz ve yarına 100 TL noksanımız olacağını tahmin ediyoruz oğlum vaziyet alın diyoruz.

Likit İhtiyacı Nerelerden Karşılanabilir?

Yukarıdan devam edelim. Bizden talimatı alan hazineciler vaziyet alıyor.

Toplamda 4 tane alternatifimiz mevcut.

1.TCMB nezdindeki bankalar arası para piyasası

2. BIST nezdindeki bankalar arası para piyasası

3. Bankaların serbest piyasadaki kendi aralarındaki piyasası

4.Normal piyasa

Kısa kısa açıklayalım ki anlatım kolaylaşsın. TCMB nezdindeki BAPP’ta TCMB yalnızca belirli bir limit ile bankaları fonlayabilir. Eğer o limitte yetmiyorsa başka alternatiflere bakılmalıdır.

BIST BAPP’ta ise TCMB herhangi bir limite takılmaz ancak burada normal politika faizinden değil bizim cezalandırıcı faiz dediğimiz gecelik faiz ile borç verir. Pahalıdır anlayacağınız.

Serbest bankalar arası para piyasası merkezin faizlerinden bir tık daha iyidir ve baktığınızda en tercih edilen yöntem de budur.

Normal piyasa dediğim de bankanın bir başka alternatifidir. Eğer bankanın ortalama mevduat maliyeti çok düşük ise daha fazla mevduat toplamak için faiz oranlarını arttırabilir ama hem maliyet etkisi hem de günlük ihtiyaçlar için kullanılmasının vade pozisyonunu yani likidite dengesini bozması nedeniyle pek tercih edilmez.

Evet gördüğünüz üzere ilk alternatifimiz başka bankalar iken, eğer parayı bulamazsak önce TCMB’ye gideceğiz. Oradaki BAPP’ta limitimiz hala yetmiyorsa BIST baptan maliyeti yükseltip parayı toplayacağız. Ortalama bir banka hazinecisini en fazla meşgul eden işler bunlardır.

AOFM Nedir? (Örtülü Faiz Artışı)

AOFM ağırlıklı ortalama fonlama maliyetinin kısaltmasıdır. Merkez bankasının görünür faizi bir hafta vadeli repo ihalesi oranıdır. Ancak merkez bankaları zaman zaman hükümetlerden korktuğundan faiz artışı yapmak isteyip yapamayabilirler. Hem faiz artışını yapmak hem de koltuğu sağlama bağlamak için arkadan dolanabilir. Piyasada buna örtülü faiz artışı denmektedir.

Nasıl yapar? Günlük likidite ihtiyacı bir hafta vadeli repodan karşılanıyor dedik ya işte bunu açmaz mesela. Bu direk piyasa faizini arttırır. Ya da günlük likidite ihtiyacını bir hafta vadeli repodan değil gider geç likidite penceresinden karşılar ki vakti zamanında yapıldı bunlar.

Özetle baktığın şeye göre değişir ama politika faizinden daha önemli olan şey her daim AOFM’dir.

Hangi Faiz Neyi Etkiler?

Ali Hakan Kara diye yetkili bir abimiz var. Eski TCMB baş ekonomistlerindedir. Yani yüklü bir abi. O bir çalışma yapmış. Şimdi makalenin linkini bulmayacağım ama kendi Twitter adresinde var. Neyse. Abi yaptığı çalışmalar sonucunda AOFM olarak belirttiğimiz faiz oranının bankaların mevduat faizlerini etkilediğini, kredi faizlerinin ise TCMB’nin gecelik faizinden daha fazla etkilendiğini tespit etmiş.

Zorunlu Karşılık Hamlesi Piyasayı Nasıl Etkiler?

Efenim şahsım bu yazıyı yayınlarken TCMB bir hafta vadeli repo faizini sabit tutup zorunlu karşılıkları arttırdı. Biraz da bundan bahsedeyim.

Malum bankacılık sistemi zorunlu karşılık modeli ile çalışır. Aslında bu enstrümanın esas gerekçesi bankaların “bankalara hücum” durumunda yedekte bir miktar para bekletmesidir. Banka hesaplarına yatan her bir mevduat için zorunlu karşılık ayırmak zorundadır. İşin teknik detayına girmeye gerek yok ama sürekli karşılıksız para basıyorlar, bunlar ekonomiyi mahvettiler diye ısıtılıp ısıtılıp satılan bilginin kaynağı da budur. Yıllardır iktisat bilimince söylenir ama halk ısrarla her seferinde bunu anlamaz. Neyse olaya çok detaylı girmeye gerek yok zaten.

Eğer TCMB zorunlu karşılık oranlarını arttırırsa bu bankalara size yatırılan mevduattan daha fazla para ayırın demektir ki bu taktirde bu parasal sıkılaştırma demektir. Yani normalde bankanın kredi olarak verebileceği bir para artık zorunlu karşılık olarak muhasebe kayıtlarında yerini alır.

TCMB zorunlu karşılıklara faiz verir onu da belirtelim ama bu verdiği faiz çok düşüktür. Esas dikkat edilmesi gerekem ROM diye de bildiğimiz rezerv opsiyon mekanizmasıdır.

Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM) Nedir ?

Efenim bu merkez bankasına yatırılan zorunlu karşılıklar için merkez bankası bankalara lan allahsızlar haddi yine iyisiniz diyip yabancı para ve altın üzerinden tutma imkanı getirmiştir. Misal üzerinden gidip somutlaştıralım.

Örneğin mevcut zorunlu karşılık oranı %10 olsun. Bu şu demek senin hesaplarına yatırılan mevduatların 15 günlük ortalamasının %10’unu TCMB hesaplarında zorunlu karşılık olarak tutmak zorundasın. TCMB’nin ZKO’yu 100 bps arttırdığı haberi ajanslara düştüğünde şöyle olur: Artık 100 TL mevduat için 10 TL değil 11 TL yatırılmak zorundadır TCMB’ye. Bu da paranın maliyetini arttırır ve faizler artar.

Tabi işin bir de alt enstrümanı var. Bu da ROM. TCMB şöyle bir esneklik sağlar. Mesela TCMB der ki “bana yatıracağınız zorunlu karşılıkların %30’u TL, %50’si USD %10’u Euro , %10’u ise altın/hurda altın olabilir. Buna ROM dilimleri denir.

İşte TCMB bunları da katsayı olarak açıklar. Der ki “bana yatırmanız gereken her 1 birim zorunlu karşılık para birimi için ben 1,1 birim dolar, 1,20 birim euro, 1,30 birim altın alabilirim.” Bankalarda buna cumburlop atlar. Atlamalarının sebebi de TL’nin maliyetinin her daim bu altın,usd ve euro’dan daha düşük olmasıdır. Yani maliyet meselesidir. Hep fullerde gezer bu katsayılar.

TCMB ROK Arttırması Ne Anlama Gelir?

Efenim mesela TCMB’nin altın,euro ve döviz roklarını arttırdığını düşünün. Bu halde bankalar maliyet meselesini düşünerek karşılıklarını altın, euro ve döviz tutmak istediğinden yine fulleyeceklerdir. Ancak bu sefer katsayılar arttırıldığından daha fazla dolar, altın ve euro tutmaları gerekir. Bu yüzden de piyasadan dolar, altın ve euro çekerler ki bu söz konusu dövizlerin miktarını biraz arttırır. Fakat bu artış genelde kredi kısılmasından daha az olduğundan TL artışı ile dengelenir hatta TL daha fazla değer dahi kazanabilir.

İşin kritik noktası TCMB içindir. Ekonomik göstergeler nasıl yorumlanır adlı çalışmamızda TCMB rezervlerinden bahsetmiştim. Burada uluslararası standartta brüt döviz rezervi vs. kısa vadeli döviz borcu hesabına bakıldığını da söylemiştim. İşte eğer TCMB bu ROK’ları altın, döviz ve euro cinsinden arttırıyorsa rezervini arttırır. Biraz imaj düzeltir. Siz net rezerv hesabına girenlere bakmayın. Esas olan her daim brüt rezervdir.

Ben Bu Bilgiyle Ne Yapayım?

Bilemiyorum Faruk. Bu bilgi seni zengin etmez.

Bir hafta vadeli repo faizi nedir yazımızın sonuna geldik efenim. Esen kalınız.