Yapılandırılmış Finansal Ürünler Nedir?

Efenim selamlar. Malum yakın zaman evvel gölge bankacılık konusunda baya kapsamlı bir yazımız vardı. Orda bahsini geçirmiştim ve çok uzatmadan yazıyı yazalım dedim. Bu günkü konumuz yapılandırılmış finansal ürünler nedir meselesi. Beyin cortlatmasına hoş geldiniz.

Yapılandırılmış Finansal Ürünler Nedir?

Yatırımcının risk algısına göre değişen muhtelif finansal ürünlerin karışımına yapılandırılmış finansal ürünler denir. Şimdi bu kısır, yetersiz ve çoğu kişinin ‘ne diyon len’ diyerek yaklaştığı tanımı yapmak zorundaydım. Çünkü bu nane maalesef genelleme kapsamına alınmadan tanımlanamıyor doğru düzgün.

Şöyle ki yapılandırılmış finansal ürünü esasen yatırım bankaları çıkarır. Müşteri kitlesi de genelde hedge fonlar, muhtelif yatırım organizasyonları ve bildiğimiz küçük yatırımcı olabilir. Hal böyle olunca hem herkesin ihtiyacını karşılayayım hem de tek tip bir ürün çıkarayım olmuyor. Terzi kesim finansal ürünlere yapılandırılmış finansal ürün desek çok geniş bir tanım yapmış olurum. Ama en azından yukardaki kısır tanımdan kurtulmuş oluruz.

Şimdi bu yapılandırılmış finansal ürünleri bildiğimiz bono, tahvil, hisse, altın, petrol v.b. ürünlerden farklı kılan şey içinde bir çok türev ürünü içermesidir.

Biliyorsunuz finansal piyasalar aleminde temel olarak iki tip yatırım aracı var. Biri onun kendisi biri de türevi. Hah işte bu SIPste (her seferinde yapılandırılmış türev ürün yazmak zor geliyor artık) türev ürünlerden bir kombinasyon yapıyoruz, bu kombinasyonu da yatırımcının risk algısına göre gerçekleştiriyoruz.

Tabi şunu belirtelim, SIPs ler uzun vadeli yatırım için efenime söyleyim nakit akışından faydalanayım gibi yatırımlar için pek kullanılmaz. Hoş türev ürünler uzun vadeli yatırım dediğimiz yatırımlar için zaten tercih edilmez. Özetle tradecileri yine şamarlıyorum.

Öncelikle sabit/değişken getiriye, yani nakit akışına sahip geleneksel yatırım araçlarından bir tanesi alınır. Bu yatırım aracının ödemeleri başka bir yatırım aracının fiyat değişimine bağlanır. Genel üretim bu şekilde yapılır.

SIPs’e Örnekler

Normalde gider tahvili/bonoyu alırsın. Bunun ödemelerini tahvili/bonoyu kim çıkarıyorsa o düzenli olarak gerçekleştirir. SIPs te durum pek böyle değil açıkçası. Bu tahvilin kupon ödemesi ya da faiz ödemesini gidip bir hisse senedinin fiyat değişimi kadar yapılır. İşte buna SIPs denir.

Ya da şöyle düşünün bir vadeli mevduat açtık diyelim. Normalde bu vadeli mevduatın vadesinde faizi önceden anlaştığı tutarda ödenir. Şimdi eğer bu vadeli mevduatınızı biraz soslayıp faiz oranını değiştirelim. Ben size faiz yerine Tüpraş hissesinin o zamana kadarki fiyat değişimini vereyim. Nasıl? Aha buna SIP deniyor tam olarak.

Eğer vadesine kadar Tüpraş hissesi başlangıç aşamasındaki değerinden değer kaybediyor olsa dahi anaparanız korunuyor. Sadece faiz getirisi elde edemiyorsunuz. Ulan bu iş bana bir tanıdık geliyor, korumalı bir şey vardı, neydi ya o?

Rainbow Note

Rainbow note diye bir ürün de var mesela bu SIPs lerin içinde. Aga nedir? Birden çok daha fazla varlığa endeksli bir şekilde yatırım yapmanıza imkan veren bir üründür. İlla bu iki yatırım varlığı arasındaki korelasyonun (beta) güçlü olması da gerekmemektedir.Yine fiyat ya da nakit akışı değişiminin asya ya da avrupa opsiyonlarının bir karışımı olması gibi alternatifler sunuluyor. Bunlara yani opsiyon karışımlarına piyasada egzotikler de diyoruz. Egzotik filan olm bak bu finans işi göründüğü kadar sıkıcı değil vallahi bak.

Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler

2008 krizinin günah keçisi olan bu arkadaşlarda kredilerin geri ödemesini garantileyecek teminatları menkul kıymetleştiriliyor. Yani menkul kıymetin arkasında ödeme garantisini sağlayacak bir varlık mevcut.

Tabi burada varlık mühim. Bu kredi neyle ödenecek baba batarsa. İşte bunlar hep finans şeysi.

Gelecek Nakit Akışının Seküritizasyonu

Burada da yine teminat göz önüne alınmadan sadece kredinin getirisi ya da yatırım aracının (bono olabilir tahvil olabilir başka nakit getirisi olan bir şey olabilir) getirisi menkul kıymetleştirilirse buna gelecek nakit akışının seküritizasyonu denilir.Bunlar da Vdmk, gnas, cdo gibi örneklere kredi türevleri, cbo(collaterized bond obligation), hybrid securities gibi çok sayıda örnek mevcuttur.

Ha güzel kardeşim yokmu hem vdmk hem de nakit akışı olan ? O da var. Hepsi var. Tüm kombinasyonlarınızı, fantezilerinizi bu alemde gerçekleştirirsiniz. Yeterki pazarı olsun karşı tarafı bulunsun.

Özetle bizim finansal alemde plain vanillia dediğimiz dümdüz türev ürünün soslanmışlarının hepsine yapılandırılmış finansal ürün diyebiliriz. (Ulan çok fena genelledim kesin istisnası çıkacak)

Avantaj ve Dezavantajları

SIPs tarzı ürünler ülkemizde yatırım bankacılığının kısıtlı olması, halkımızın finansal okur yazarlığının düşük olması münasebetiyle bu tip ürünlere pek rağbet etmemesi ve konvansiyonel yatırım araçlarında kalması (altıncı ayşe teyze, dolarcı mahmut abi) gibi sebeplerden ötürü pek kullanılmıyor. Kullananlar da açıkçası muhtemelen VIP müşterilerdir. Kullanıcısı ülkemizde az olsa da bu ürünler bir yatırım aracının değer değişiminden faydalanmanızı sağlarken bir yatırım aracının ise getirisinden faydalanmanızı sağlayabilmektedir. Yine bir ya da bir kaç yatırım aracının arasında hiç bir korelasyon bulunmamaktayken ihtiyacınıza göre seçim yapıp altetnatif yaratabilirsiniz kendinize. Yani bu ürünler her türlü fanteziye açık ürünlerdir.

SIPs tarzı ürünler aslında piyasadaki bütün yatırım araçlarından ve bunların türevlerindeki fiyat değişimlerinden faydalanmayı amaçlar. Dolayısıyla süreç egzotikleştikçe, yani opsiyonlar bu işin içine girdikçe işler biraz karmaşıklaşır. İyi anlamak gerekiyor ürünleri. Aynı şekilde bunların bir kaç farklı yatırım aracına endeksli olabilmesi kazanç değişimin anlamlandırmanızda zorluk yaşamanıza sebep oluyor. Dikkatli yatırımcıların kullanması gerekiyor bu ürünleri.

Volatilitesi yüksek, anlamlandırılması zor bu ürünleri kullanırken ayarı kaçırmamanız, sermayeyi yığmamanız şiddetle tavsiye edilir. Bilmediğiniz malı kullanmayın olm işte daha ne diyim ya.

Nasıl Kullanılıyor?

Efenim illa konuyu tersine anlamaya ya da çakallık kafasıyla düşünmeye gerek yok. Bankalar bunları hususi bilanço temizlemek için yapmıyorlar. Dediğim gibi ana unsur hep yatırım bankalarının mevduat toplayamıyor olmaları. Para toplaması için bu ürünlere ihtiyaç duymaları.Tabi bu ürünler çıkartılıyor, daha sonra bunlar sekürütize ediliyor. Yani varlık menkul kıymetleştiriliyor. Ulan bu zaten menkul kıymet değil mi? Niye menkul kıymeti bir daha menkul kıymetleştiriyoruz diyebilirsiniz. işte bunlar hep finans piyasası araçları.

Napıyor? Bu mevduat toplama araçlarının getirisi sekürütize ediliyor, daha sonra bunlar dilimleniyor ki finansal ortamlarda buna tranch diyoruz. Bu dilimler birleştirilip tekrar sekürütize ediliyor ki bu aşamada 2. Seviye türev ürünlere ulaşıp finansal olarak fenafillaha varıyoruz.

Buraya kadar anlattığım kısım işin banka açısından boyutu. Yatırımcı bu işin renkliliği, kendi hedge ihtiyaçları ya da salt spekülatif maksatlı rağbet gösterebiliyor. Sonuçta yatırımcının düşüncesini, neye ne maksatla hangi vadede yatırım yaptığını bilemezsiniz. Ancak kılçığı atayım iyi bir manipülatör yatırımcının fikrini bilemez ancak yönetir.

Bir diğer tarafından olaya yaklaşmak da lazım. Özellikle kredi çekme talebi yüksek olanlar için bu yapılandırılmış ürünler ile bilançosunu ayarlayan bankalar kredi verebiliyor. Bu yüzden yapılandırılmış finansal ürünlerin finansal derinliği arttırarak kredi hacmini genişletmeye yardım ettiğini söylemek lazım.

İşin İtliği

Banka olarak kurduğumuz ve esasen bizim iştirakimiz olarak görünmemesi gereken bir special purposed vehicle oluşturuyoruz. Bu da şirket. Bu şirketle gidip kendi yatırım bankamızın türev ürünlerine talep oluşturabiliriz. Haliyle bu biraz işin çakallığı oluyor. Yapmak isteyene serbest agalar. Tabi bu itliğin soft versiyonu.

Esas itlik ise bilançonun poposunu toparlamak maksatlı kullanılıyor. Şimdi diyelim ki tipik bir finansman şirketi olarak aktif pasifimiz arasındaki alacaklarımız ile borçlarımız arasında vade farkı var. Bu vade farkı ise bize dokunuyor, zarar ettiriyor, sürekli nakit ihtiyacı doğuruyor. Sonra bir finansal mühendis arkadaş alıyoruz. Bu eleman geliyor, alacaklarımızı seküritize ediyor. Bunların vadesi düşük yüksek karıştırıp üstüne de ek vade basmak suretiyle yaslıyor piyasaya. Alacak niteliği olarak tahsil kabiliyeti zayıf güçlü olup olmaksızın onları da karıştırıyoruz pakete.Esas sihirbazlık burada.

Bunu müteakip bu menkul kıymetleri toplayıp tranchelere bölüp bir daha piyasaya yaslıyor ve vadeyi yine uzatıyoruz. Böylece bilançomuzun popişini vade bazında baya toparlıyoruz. Siz bunu. Kısa vadeli yabancı kaynak vs. Dönen varlık vade dengesi gibi düşünün. Normalde bu farka finansta net işletme sermayesi ihtiyacı denir ve bu ihtiyaç bankalardan kredi çekerek karşılanır. Ulan ben kredi veriyorum zaten ne kredi çekicem diyip basıyoruz bunları piyasaya, banka kapısında yatmaktansa sine-i millete dönüp halkımızdan topluyoruz parayı.

Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Önemi

Bir ürünü satabilmeniz için en önemli şey talep oluşturmaktır. Yani iş planınızda talep birinci sırada yer almalı her daim. Daha sonra maliyet ve sektör analizi yaparsınız. Bir yapılandırılmış finansal ürün için talebi belirleyen işte bu kredi derecelendirme kuruluşunun sizin için verdiği nottur.

Kredi derecelendirme kuruluşları bu aşamada özellikle tranch dediğimiz dilimle ve dilimlenen menkul kıymetlerin riskini ağırlıklı ortalamasına göre iyi dağıtmalı ve puanlamalıdır. Yoksa çok sayıda kişinin parasını kaybetmesine sebep olur.

2008 krizi bu işin en kritik emsalidir. 2008 krizinde bu arkadaşlar normalde ciddi değer kaybı yaşamış olması gereken CDO lara yüksek puan vererek çok sayıda yatırımcının mağdur olmasına sebep olmuştur.

Ülkemizde yapılandırılmış finansal ürünler pazarı her ne kadar dar ve hacimsiz olsa da bu konuda fikir sahibi olmak lazım diye düşünüyorum. Eğer iyi bir finansal mühendis olursanız bir gün siz de kendi yapılandırılmış finansal ürününüzü icat edebilirsiniz.

Efenim yapılandırılmış finansal ürünler nedir yazımızın sonuna geldik. Esen kalınız.