Halka Arz Nedir?

yatirimkurusu 25 Kasım 2020Son güncelleme: 2 Temmuz 2021

0 3.330 6 dakika okuma süresi

Efenim bu günkü konumuz son dönemde özellikle rüçhan aracılığıyla borsa yatırımcılarının manipülasyona uğradığını gördüğümüz halka arz nedir meselesi. Yazımızda halka arz nedir sorunuza cevap bulmanızla birlikte aynı zamanda halka arz sırasında nasıl hisse alınacağına bu süreçte hangi stratejileri izlemeniz gerektiğine kadar bazı noktalara temas edeceğiz. Şimdiden keyifli okumalar dilerim.

Halka Arz Nedir ?

Halka arz nedir süreç nasıl işliyor derseniz bir şirket üzerinden örnek ile devam edelim. Bir şirket var, piyasaya açılacak, yeni pazarlara yelken açacak, yeni yatırım yapacak, fabrika kuracak, borç ödeyecek vs. Bunun için ciddi miktarda paraya ihtiyacı var. Sermayesi yok.

Bankalar da bu tutarda bir projeyi karşılamak istemiyor olabilir ya da şirket bu projeyi faiz giderine katlanarak yapmak istemiyor olabilir. Yani kredi çekmek istemiyor olabilir. Yani borç şeklinde finansman mümkün görünmüyor/istenmiyor.

Şirket bu noktada ortaklarının sahip olduğu hisseleri belirli bir nispette halka arz edeyim diyor. Yani hisseleri borsada halka satayım, oradan gelen para ile yatırımımı yapayım diyor.

Halka Arz Nasıl Yapılır?

Bu firma ne yapıyor? Hemen bir aracı kuruma (Örneğin Ziraat Yatırım) başvurarak halka arz başvurusunda bulunuyor. Bu aracı firma, halka arz etmek isteyen şirketin belgelerini, taleplerini ve beklentilerini inceleyip BIST’e başvuruyor. BIST ise SPK’ya durumu bildiriyor. SPK bu firmanın başvurusunu ve şirkete ilişkin bilgileri incelettiriyor, bir fiyat değer tespit raporu çıkarttırıyor (ki bunu genelde bağımsız denetim şirketine yaptırtır) ve halka yayınlıyor, akabinde talep toplama işlemi gerçekleşiyor.

Talep toplama işlemi resmi olarak açıklanan fiyat tespit raporunun üstünden yapılır. Sadece şirketin yetki verdiği aracı kurum tarafından hisseler satılabileceği gibi halka arz etmek isteyen firma isterse bütün aracı kurumlardan talep toplanmasına da karar verebilir. Bu aşamada tercih açıkçası halka arz eden şirketindir.

Yukarıdaki hususlara ek olarak halka arz eden şirketler talebi arttırmak için muhtelif yöntemler de kullanabiliyorlar. Örneğin son dönemde (2020 yılı) halka arz eden bir şirket, hisselerini 2 sene boyunca halka arz fiyatından alacağının garantisini vermişti.

Talep toplama işlemi bittikten sonra gelen talebe istinaden ağırlıklı ortalama yöntemi ile (yani miktar + teklif edilen fiyat) fiyat belirlenir ve ertesi gün hisse o fiyattan işlem görmeye başlar.

Halka Arz Yöntemleri

Efenim halka arzda temel olarak iki yöntem vardır. Birincisi mevcut ortak hisselerinin satışı yoluyla halka arz ikincisi ise sermaye arttırımı yoluyla halka arz şeklindedir. Dönem dönem iki yöntemin birleştirilip halka arz yöntemi olarak seçildiğine de rastlayabilirsiniz.

Açıkçası bu kısım teorik bilgiden ibarettir. Halka arz nedir, halka arzda nasıl karar alayım gibi sorularınız cevabı da bunlar değildir. O yüzden aşağıya kaydırın.

Yatırımcı Davranışlarına Dikkat Edin

Bir çok yazımda da belirtmiştim. Sadece halka arz nedir meselesinde değil aslında tüm yatırım araçlarına yatırım yaparken kritik meselelerden birisi yatırımcı davranışlarını anlamak. Çünkü piyasadaki herhangi bir mala fiyat biçen taleptir.(Arzcılar kudursun) Fiyat tespitinde en kritik birim ise doğal olarak yatırımcıların davranışı olmaktadır.

Ülke genelinde halka arz sonrası hisse fiyat hareketleri incelenirse sürekli olarak yukarı doğru bir eğilim görülmektedir. Aslında bu durum biraz firmanın halka arzdan elde ettiği fon ile yatırım yapacak olmasından kaynaklanmakla birlikte biraz da firmanın bilançosuna fon girişinin yaratacağı pozitif etkiden kaynaklanır.

Özetle halka arz edilen hisselere yatırım yapmamın temel sebebi (burada genel yatırım kaidemi bozup işin içine trade meselesini de katıyorum) toplumsal davranıştan kaynaklanmaktadır.

Yatırımcıların Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Bir halka arz haberi geldi. Tabi napıyorsunuz benim bir üst paragrafta yazdıklarımdan etkilenip ” ulan nasıl olsa halka arzda fiyat yükseliyor bari gideyim bundan kazanayım” demek suretiyle ne kadar para varsa aracı kurumun hesabına yatırıp talep giriyorsunuz. Peki aslında ne yapmalısınız, halka arz nedir ve halka arzlarda nelere dikkat etmelisiniz biraz ondan bahsedelim.

Efenim halka arz haberi gelir gelmez ilk yapacağınız şey hemen firmanın web sitesine girmek. Önce sektörünü bir öğrenin. Şirketin sektör içerisindeki yeri ne. Kendine yeni yeni yer mi açıyor yoksa zaten oturmuş mu? Buna göre bir karar ve strateji belirleyin. Sonra web sitesi üzerinden firmanın ortaklık yapısını inceliyor ve Google üzerinden bu kişilerin isimlerini aratıyorsunuz. Bir bakın bakalım saçma sapan işlere karışan eden var mı ya da magazine düzenli olarak düşen var mı? Sonra sizin paralar ile yatta hatun kaldırmasınlar.

Bunu yaptıktan sonra SPK izahnameleri ve sirkülerleri olur. Onları açıyorsunuz. Orada ilk bakacağınız şey firmanın halka arzdan gelen fonları ne yapacağını bulmanız. Bunun çok sebebi olur, kimisi negatif özkaynakları finanse etmek için, kimisi borç finansmanı için kimisi yeni bir yatırım için bu işi yapar ki bence olayın en kritik noktası budur. Bunu altını çizerek bir kenara not edin.

Daha sonra sirküler ve izahnamelerde firmanın bilançosu ve gelir tabloları yer alır. Burada bilanço analizi nasıl yapılır ya da gelir tablosu analizi nasıl yapılır diye anlatmayacağım. Platformda yazılar var zaten okursunuz. Bunları da yapın.

En son ise fiyat tespit raporunu okuyun. Bu raporlar bağımsız denetçiler tarafından hazırlandığından gerçeğe yakın bir tespit raporu olur ki zaten diğer aracı kurumlar da bu fiyat tespit raporundan farklı tespit raporları düzenlerler halka arz tarihine yakın tarihlerde. Bunlara da bakabilirsiniz.

Bu raporlarda bakmanız gereken ise bizim F/K dediğimiz ama esası yatırım geri dönüş süresi olan veridir. Bunu diğer yatırım araçları ile karşılaştırmak suretiyle bir kanaat oluşturun.

Oransal Dağıtımlı Halka Arz Nedir ?

Efenim son dönemde artan halka arzlar ile ortaya çıktı bu kavram. Aslında iki tip halka arz var temel olarak. Birisi oransal dağıtımlı birisi eşit dağıtımlı. Biz piyasada sıklıkla oransal dağıtımlı halka arzı görüyoruz.

Normalde ortalama bir halka arzda kurumsal yatırımcıya ve bireysel yatırımcıya dağıtılacak hisse sayısı bellidir. Bununla birlikte şirket kendi şirketine daha fazla güvenen ve daha fazla para yatıran kişilere daha fazla hisse vermek ister. Yani oransal dağıtımlı halka arz esasen halka arza daha fazla katılana daha fazla hisse verilmesinden ibarettir. Yani ne kadar para o kadar hisse gibi düşünebilirsiniz. Google’a sorarsanız detaylı hesaplamalar ve formüller mevcut. Tekrar etmeye gerek yok.

Eşit Dağıtımlı Halk Arz Nedir ?

Eşit dağıtımlı halka arz ise küçük yatırımcı tarafından deli gibi istenen, ancak nadir görünen bir halka arz tipidir. Burada şirket yatırılan para tutarını gözetmeksizin talep gösteren yatırımcı adedi/dağıtılacak hisse adedi formülü ile şirketine talep gösteren herkese eşit sayıda hisse vermektedir.

Tahsisli Pay Satımı Ne Demektir ?

Efenim bu son dönem popüler olan halka arzlarda bunu sıklıkla görmekteyiz. Tahsisli pay satımı ile halka arz yapılıyor. Bu iş açıkçası bence çok tehlikeli. Şöyle ki tahsisli pay satışı halka arzda belirli bir tutarın belirli kişilere tahsis olunması demek. Yani aslında halka arz filan olmuyor.

Türkiye’de bu işin uygulaması şu şekilde oluyor. Patron halka arzdan sonra hisse fiyatının çıkacağını biliyor. Kendisi de halka arza katılamadığından mütevellit kendi ile bağlı olan kişilerin hesaplarına parayı geçiriyor. Sonra da bu kişilere tahsisli halka arz çıkarıyor. Halka arz tamamlandıktan ve fiyatlar tatminkar seviyede yükseldikten sonra patron satış emrini basıyor. Kişisel tavsiyem tahsisli pay satım oranının yüksek olduğu halka arzlara girmemeniz yönünde. Riski arttırıyor bu durum.

Belirli Bir Tarihe Kadar Alım Garantisi Verilmesi

Halka arz nedir meselesinde dikkat etmeniz gereken bir diğer husus da budur. Halka arz izahnamelerinde bunlar yazar. İçindekiler sayfasından takip ederek bunları bulabilirsiniz. Şirket, halka arzdan belirli bir tarih sonrasına kadar, halka arz için belirlenen fiyattan hisselerini geri alma taahhüdünde bulunur. Bundan faydalanmak için aracı kurumunuz ile irtibat kurmanız ve bir dilekçesi var onu doldurarak aracı kurumunuza iletmeniz gerekir.

Bu hükmün bulunması şirketin hisselerinin arkasında durduğuna ve kendisine güvenip para yatıran kişileri ödüllendirmesine bir göstergedir. Şirket yönetimi hakkında ufak da olsa bilgi verir. İyidir. Aslında şirket bu vesile ile belirttiği gün kadar şirket hisse fiyatının düşmeyeceğini garanti etmiş olur. Bu taahhüt süresi sona erdiğinde borsa genelini aşağı yönlü hareket ettirecek marjinal bir hareket var ise bu garantiyi kullanmanız tavsiye edilir.

Şirket Ortağının Hisse Satış Yasağı

Bu da benim sevdiğim hususlardan. Şöyle düşünün. Bir şirkete ortak olmak için 1. gündeki kurallar ile para yatırıyorsunuz. Siz para yatırdıktan sonra şirket ortaklarından birisi (kuvvetle muhtemel hisseye fazla talep gelmesi ve hissenin ederinden fazla hale gelmesi nedeniyle) hisseleri satıyor. Haliyle satış yeyince hisse fiyatları ortak satışı haberinin etkisiyle aşağı yönlü hareket ediyor. Bu hüküm konularak halka arza katılacak olan hissedarlara bir garanti sağlanmış oluyor. Bu garanti de halka arz koşulları arasında artı puan yazan hususlardan benim için.

Halka Arzın Amacına Göre Hareket Edin

Halka arz nedir sorusundan daha esaslı olan bence halka arzın amacı nedir sorusudur. Yani şirket halka arz ederek elde edeceği fonlar ile ne yapmak nereye varmak istemektedir.

Bunun dediğim gibi sebepleri bir elin parmağını geçmez. En iyimserden en kötümsere yazacak olursak şirket;

Yeni bir yatırım yapacaktır/Yeni pazarlara girecektir
Mevcut makinelerini yenileyecektir
İşletme sermayesi ihtiyacını finanse edecektir
Bankalara olan borçlarını ödeyecektir
Negatif özkaynaklarını finanse edecektir

Yeni yatırım ya da yeni pazarlara girme olumsuz da sonuçlanma riski taşıyan yatırım tipleri olmakla birlikte eğer şirketin mevcut bilançosu iyi ise buna genelde yatırım yapma taraftarıyımdır. Mevcut makineleri yenileme de aynı şekilde.

İşletme sermayesi ihtiyacını finanse etmek için halka arz aslında “ya bu bankalar krediler için çok fazla faiz istiyor, faiz giderleri aldı başını gitti, karı sömürüyor” demenin başka bir yoludur. Her ne kadar iyiden soğuk olmasam da gene de şu soruyu sorarım: Kardeş bu finansman maliyeti buraya gelene kadar nerdeydin?

Bankalara olan borcun ödenmesi ve negatif özkaynaklardan dolayı halka arz ise en riskli olanları gibi görünmekle birlikte yine de izahname ve sirkülerler dikkatle incelenmeli firmanın geri dönüşü olup olmayacağı tespit edilmelidir. Çünkü özkaynağı negatif olan bir firma çok iyi bir sektörde olabileceği gibi önü de gayet açık olabilir. Böyle yatırım fırsatlarını da kaçırmamak gerekir. Yine işletmenin finansal giderlerinden bıkıp borçlarını halktan elde ettiği fonlar ile karşılamaya çalışması tamamen olumsuz değerlendirilmemelidir.

Ancak aklınızda her daim şu soru da olsun “acaba ortaklar işi çeviremiyor, iyice de bıktılar, ulan madem gidiyoruz yanıma bir kaç kişi daha alayım mı diyor”. Yani bir saadet zinciri vakası var mı? Her veriye bu şekilde bakarsanız daha net kararlar alabilirsiniz.

Bu yazımı beğendiyseniz muhtemelen aşağıdakileri de beğenirsiniz.