Madoff Vakası
Bu yazımızda konumuz Bernie Madoff adlı abinin piyasayı tokatlamasını konu alan ve bu abiye ait bir yatırım şirketi olan Madoff İnvestment LLC’nin hikayesi. Ponzi oyununun Çiftlikbank hadisesinden sonra (evet bence sonra) en baba versiyonlarından birisidir.
Eğer finansal skandallara ilginiz var ise mutlaka pamukbank, imarbank, demirbank, 1mdb, wells fargo, 2008 krizi-2, HSBC skandalı, enron vakası, barings bank olayları yazılarımı okuyun.
Madoff
Madoff abimiz 1938 doğumlu. Nasdaq adlı ABD borsasının eski başkanı gibi ünvanlara sahiptir. Kendisi halen birazdan anlatacağım olaylar yüzünden hapistedir. Dünyadaki en büyük Ponzi vurgununu yapma unvanını ve ABD’nin en büyük dolandırıcılığını yapma ünvanını taşımaktadır. Henüz bu unvanı alan bir babayiğitte çıkmamıştır.
Madoff abinin tüm hikayesi 1960 yılında kurduğu Bernie Madoff Investment Securities firması ile başlamıştır.
Bu abimiz üvey babasından 50.000 Usd borç almak suretiyle firmayı kurmuştur. Firma aracı kurum olarak başladığı hayatına bu şekilde devam etmiştir. Döneminin en baba aracı kurumlarından da birisidir, piyasa yapıcısıdır, teknolojik devrimcisidir.
Şirketi Tanıyalım
Şirket ABD’de penny stock olarak bilinen halka açık küçük kobilerin hisselerinin pazarlamasını ve satışını yapar. Vakti zamanında ki özellikle ABD’de mafyanın fink attığı yıllarda Bonanno ailesinin de yaptığı bu iş hem kara para aklamada hem de insanların cebindeki parayı hüpletmede son derece etkilidir. Ancak Madoff’un kullandığı teknikler mafyacıların kullandığı tekniklerden oldukça farklıdır. Zaten kurduğu şirketin ana gayesi kara para aklama değil ponzi ile adam tokatlamadır. Kara para aklama olayı suç gelirinin yanında gelen bir bonustur.
Efenim firmanın piyasa yapıcı bir aracı kurum olduğundan bahsetmiştim. Firma döneminde öyle bir sükse yapmıştır ki sanırım ponzi oyununa ciddi katkısı olmuştur bu ününün. Şirket önce efendi gibi aracı kurumluk yapmaktadır. Yetki belgesi vs. Hepsi tamdır. Hatta süreç içerisinde işlem hacmi iyice azınca teknolojik yeniliklermyaparak kapasitesini arttırmıştır. Şirketin New York borsasındaki diğer aracı kurumlar ile al sat yapmak için kurduğu teknoloji Nasdaq’ın mevcut teknolojik alt yapısının temelini atmıştır.
2008 yılında Madoff ponzi oyunu ifşalandığında şirket wall stretteki 3. Büyükük aracı kurumdur.
Madoff Tokatlama Sistemleri A.Ş. Çalışma Sistematiği
Yazının bu kısmında önce pay for order flow denilen ki bir çok yerde rüşvetin yasal hali de denen, halen uygulamada olan sistemi gösterip çalışma ahlakını (ahlaksızlığını) göstereceğiz. Daha sonraki başlıklar altında ise esas ponzi şemasını yansıtan senaryoları göreceksiniz.
Rüşvetin Yasal Hali: Pay for Order Flow
Öncülüğünü ve ilk uygulayıcılığını Madoff’un yaptığı bu sistematik esasen dolandırıcılık girişiminin içinde değildir. 2009 yılına kadar yasaklanan bu yöntem 2009 yılından sonra SEC tarafından serbest bırakılmıştır. Zaten madoff bu pay for order to flowdan ceza almamıştır.
Ne olduğuna gelirsek pay for order flow brokerların aldığı tazminat/kesinti benzeri bir ücrettir. Söz konusu ücret brokerın müşterisi tarafından değil brokerın müşterisi olmayan bir kişi tarafından brokera verilir. Bu ücret brokerların kendi müşterilerinin emirlerini tamamlaması için yönlendirdiği müşteri emirlerini etkilemek için verilir.
Nasıl çalıştığını açıklamak için adım adım anlatalım. Önce yatırımcı gelir ve brokerına bir hisseyi almak/satmak istediğini söyler. Broker ise kendi müşterilerinden topladığı bu küçük talepleri birleştirir ve aracı kuruma bu talepleri iletir. Bunun karşılığında bir miktar ücret alır. Aracı kurum da işlemi tamamlamak ile mükelleftir.
Baktığınızda gerçekten aracı kurumun bir miktar rüşvet karşılığında brokerlardan işlem taleplerini topladığını ve veri elde ettiğini, bu sayede piyasadan elindeki bilgiye göre mal toplayıp ya da elindeki malı boşaltmasını sağladığını görürsünüz.
Tabi buraya kadar anlattığım yasal olarak serbest ve halen serbest. Bunu anlatmamın nedeni işin dolandırıcılık boyutunun içine girmemekle birlikte ortamı görmeniz. Yani hem madoff çalışma sisteminin ahlakını hem de abd finans piyasasının serbestliğini görün. Gerçekten ahlaksızlık paçadan akıyor.
Soruşturmayı yapan federal büroya göre 1970 yılından itibaren Madoff abi tokatlamaya başlıyor. Ancak resmiyette Madoff un kabul ettiği tokatlamalar 1990 yılından sonra başlıyor. Şimdi gelelim işin tokatlama kısmına.
Dikkat Çekme
Her genç ponzici bilir ki para toplamanız için marjinal şeyler yapmanız lazım. Madoff da finans piyasasından sermaye almak için ki özellikle yatırım danışmanlığı alanında dikkat çekici bir hamle yapması gerektiğini biliyordu. 1992 yılında Wall Street Journal’e verdiği bir söyleşisinde S&P 500 hisselerinde 10 yıl içerisinde %16,3 kar elde ettiğini, 1982-1992 arasında bu karı her sene düzenli olarak elde ettiğini, bunu da opsiyon işlemleri ve piyasa zamanlaması kullanarak yaptığını söylemiştir.
Stratejinin detaylarına geldiğimizde Madoff önce ucuz hisseler denilen blue chip hisseleri satın alıyor, daha sonra bu hisseye ilişkin opsiyon/futures pozisyonuna giriyor. Bunu tabi siz Türkiye’de yapamazsınız çünkü Türkiye’de blue chip olarak nitelendirilen hisselerin opsiyonları yoktur. ABD’de vardır. Gittiniz diyelim ki benim şu manipülasyon yazımda anlattığım Transtürk hisselerinden aldınız. Tam bir blue chip hisse. Sonra opsiyon piyasasına girip hisseyi bilmem ne vadede şu fiyata satmak için opsiyon satın aldınız. Aradaki farkı direk cebe indirdiniz. Oldukça ikna edici bir yöntem. Bu yönteme bu arada Collar system/strategy denir.
Madoff’un müşteri toplaması için dikkat çekmesinin zorunlu olduğunu söylemiştim başlıkta. İşte bunun için ben böyle bir model yarattım diyor. Sizin bana yatırdığınız paraları böyle değerlendirip hunharca para kazanıyorum diyor. Hatta bazı müşterilere yıllık %46 oranında düzenli getiri vadettiği öğreniliyor.
Peki gerçekte ne oluyor?
Gerçekte Parayla Yapılanlar
ABD soruşturma bürosunun yaptığı incelemelere göre Madoff müşterilerden yüksek kar vaadi ile topladığı parayı önce Londra’daki şirketine gönderiyor. Daha sonra Londra’daki hesaplarından ABD’de bulunan başka bir bankada ancak şirketin değil şahsi hesaplarına yatmasını sağlıyor. Daha sonra bu yatan tutarlardan sistemden çıkmak isteyen kişilerin ödemelerini gerçekleştiriyor. Kendi ihtiyaçlarını gideriyor ve esasen temel işi olan ve hisse yatırımı işinden -aynı firma altında- çıkmak isteyenlere de paralarını bu kanaldan ödüyor.
Yine yapılan araştırmalarda Madoff’un bu müşterilerden aldığı paralardan harcamaları düştükten sonra arta kalan kısmını Chase Manhattan Bank’ta kişisel hesaplarında vadeli mevduat yaptığı görülüyor. Yatırım vizyonuna tükürdüğüme bak ya. Adam vadeli mevduatçı çıktı rıza baba…
Bu İş Nasıl Yıllarca Sürdü
Efenim ponzi şemasının konu olduğu bir çok meselede ele aldığımız üzere ponzi oyununu bozan herkesin ponziciye hücum etmesidir. Şimdi şöyle düşünün. Daha evvel BİST başkanlığı yapmış bir kişi yatırım danışmanlığı şirketi kursun ülkede. Herkes de bu adamın firmasına parasını yatırır. Çünkü ortada ciddi bir güven unsuru var. Hele ki Madoff döneminde Nasdaq’ın teknolojik alt yapısını örnek aldığı bir şirketi vardır.
Yani güven sorunu yok. Güven sorunu olmayınca kimse dönüp de ya kardeşim bu bilgisayardaki sanal rakamlar gerçek mi diye sormuyor. İlla ki öder diyor. Zaten çıkmak isteyen üç beş tane küçük yatırımcının parasını ödüyor Madoff. Onları görenler iyice kuduruyor daha çok para yatırıyor ki Ponzi şemasının kudurma aşaması budur. Yani daha büyük vurgun yapmak isteyen hemen vurup kaçmaz. Müşterilere paralarını öder, koklatır. Koklatır ki daha fazla getirsinler ve vurgunun boyutu büyüsün.
Peki Madofff müşterilerin aldığı parayı ne yapıyordu dersiniz? Bir düşünün bakalım. Tabii ki her riski sevmeyen insan gibi vadeli mevduata yatırıyordu. Bunu da Goldman Sachs üzerinden gerçekleştiriyordu. Paranın hepsi vadeli mevduattaydı anlayacağınız.
Peki bilgisayar verileri?
Sanal Rakamlar
İmar Bankası yazımızda BDDK murakıplarının bankada usulsüzlük olduğunu fark ettiği anın, murakıpların bankanın hizmet aldığı yazılım firmasını ziyareti sırasında gerçekleştiğini anlatmıştım. Madoff da açıkçası pek farklı bir sistem yapmıyor.
Çift defter/sistem tutuyor. Bir tanesi gerçek yatırımlar. Bir tanesi ise şirkette müşterilere sağlanan bilgiler. Yani iki farklı sunucu. İki farklı sunucudan müşterilerin kullanığı sunucuya müşterilerin istediği veriler yükleniyor. Yani sürekli karlı olan portföyler gösteriliyor.
Gerçek sunucuyu ise sadece Madoff biliyor ve kullanıyor.
Sürecin Ortaya Çıkışı
Efenim bir insanın başına gelebilecek en kötü şey geliyor Madoff’un başına. Yıllardır geçimlerini üstlendiği, ekmek yedirdiği, evlenip barklandırdığı evlatlarını bir gün yanına çağırıyor. Diyor ki ” evlatlar bakın size hiç söylemedim ama benim bu yaptığıma ponzi scheme derler, ortada yatırım filan yok, alın bu bilgiyle naparsanız yapın, aha kapı aha bu da sapı”.
Peki evlatları napıyor? Hemen ertesi günü gidip polise gammazlıyorlar. Ulan böyle hayırsız evlat mı olur? Hain bunlar hain…. Besle kargayı oysun gözünü…
Sonuçları
2008 yılına kadar geçen süreçte toplamda 4.800 müşteriden 64,8 milyon dolar tokatlamıştır Madoff. Madoff 11 farklı suçtan tam 150 yıl hapis cezası almıştır. Kendisi halen ölmemiştir ve yaşamını hapis olarak devam ettirmektedir.
Sanırım Madoff’un ödediği en büyük cezalardan biri ise söz konusu usulsüzlüklerin ortaya çıkmasından 2 sene sonra kendisi hapiste iken oğlunun intihar etmesidir. Yine Madoff’ un bu süreçte kurbanı olan bir çok yatırımcının intihar ettiğini de okuduk gazetelerden. Gerçekten insanların intihar etmesine sebep olabilecek nitelikte bu tip dolandırıcılık girişimlerini omuzlamak insanın hayatta karşılaşabileceği en ağır yüklerden birisidir.
Meşhur Mağdurlar
Evet gelelim olayın büyük ve meşhır mağdurlarına. Oldukça ünlü finans firmaları var. Santander Bank, HSBC, RSB, BNP Paribas, BBVA, Nomura Holdings,Unicredit, Societe Generale, Nordea para kaybeden ünlü finans oyuncuları.
Neler Yapılabilir?
Evet geldik bir dolandırıcılık eyleminin sonuna daha. Ülkemizde de bir çok kez denenmiş, başarıya ulaşmış bu sistemlere uğramamak için şunları yapın:
- Size vaadedilen kar payı ile faiz oranı arasında uçurum var mı?
- İş akışı mantıklı geliyor mu?
- İş akışı mantıklı geliyorsa o sektörde olan biri ile bu durumu konuştunuz mu?
- Düzenli bir oranda geri ödeme vadediliyor mu?
Eğer bu tip sorularınız için tatminkar yanıtlar alamıyorsanız muhtemelen bir ponzi oyunu içerisindesinizdir.
Daha fazla para hırsı iç güdüleriniz kullanılmaktadır ve tokatlanacaksınızdır. Biliyorum mutlaka bu işin içine düşeceksiniz ama en azından az para verin bari biraz ihtiyatlı olun da birikiminizi kaybetmeyin.
Tabi şunu da söyleyelim cennetten arsanın 2020 yılında dahi halen satılabildiği bu garip dünyada insanoğlunun saflığı ve salaklığı bitmeyecektir. Dolayısıyla bu tip ponzi şeması kapsamında dolandırılan sayısı çok olacaktır. İnsanoğlunun para hırsı, ortalamadan fazla kazanma güdüsü ve rakipleri alt ederek genini sürdürme hikayesi her daim salaklığı oluşturan, frontal kortex ile hareketi tetikleyen unsur olacaktır. Yani bu haberleri yazmaya ve incelemeye devam edeceğimizden şüpheniz olmasın.
