1998 Rusya Krizi Nedir ?
Efenim cümleten selamlar. 97′ asya krizini yazıp 1998 Rusya krizi nedir yazısını yazmamak olmazdı. Tipik bir ekonomik kriz olan, muhtelif kaynaklarda ruble krizi diye de geçen ve kavgalı aşkitomuz (sövmeyin lan!) Rusya’nın başından geçen bu krizi ele alıyoruz
Yazıya başlamadan önce bütün Rus hanımları saygıyla selamlıyor ve sevgiyle kucaklıyorum. Oğlum Allah sizi çok özenerek yaratmış valla. Neyse dağılmayalım.
97′ Asya Krizi Çık Oğlum Aradan
Kıymetli takipçilerim. Şimdi 1998 rusya krizi nedir diye sorup 97 krizini pas geçmek olmaz. Dönemi anlamak adına global vaziyetten bahsetmekte fayda görüyorum. Öncelikle 1998 senesi şimdiki gibi sermaye hareketlerinin bu kadar parlak olmadığı bir süreç. Ancak buna rağmen sermaye akışkanlığının daha yeni yeni başladığı ve cesaretlendirildiği bir süreçten geçiyor alem.
Bu yüzden 98′ rusya krizi ile 97′ asya krizi asla birbirinden bağımsız değildir. Evet, tabii ki birazdan inceleyeceğimiz üzere Rus iktidarları mükemmel bir politika izlerken Asya’da yaşanan kriz nedeniyle Rusya batmamıştır. Burada Rus ekonomi yönetiminin de fecaat seviyesinde bir politika yönetimi mevcut. Lakin Asya krizi olmasaydı muhtemelen Ruslar bu berbat yönetime rağmen ayakta kalabilecekti.
Efenim malumunuz Rusya güzel ülkemizin 17-18 katı büyüklüğünde bir toprağı kaplıyor. Haliyle bir ucu bizi dürterken öteki ucu Asyayı dürtüyor. Asya’da Kazakistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore ile komşudur Rusya.
1998 Rusya Krizi Nedir ?
Haliyle Asya’da bir arkadaş kaşınsa bizim bu Ruslar da bundan rahatsız olur, uyuzlanır. Asya krizi yazımızda detaylıca değindik ama Asya krizi başlamadan evvel yaşanan hızlı ekonomik büyüme sürecinde, bu ülkelerin enerji ihtiyacını kim karşılıyordu dersiniz? Bingo! Tabii ki Ortadoğu’daki keşmekeş içindeki arkadaşlar değil. Diplerindeki Rusya. Hem de o dönem kamu gelirinin takriben %80’i petrol ve doğal gaza bağlı olan Rusya.
Ha şunu da ekleyeyim: olay sadece Rusya’nın krizdeki Asya ülkelerine sattığı petrol gelirlerinin düşmesinden ibaret değildir. Şöyle bir domino etkisi vardır. Asya krizi olur, kriz olunca dünya genelinde bir tedirginlik yaşanır. Yaşanan bu tedirginlik yatırımları azaltır, hatta mevcut üretimler kısılır. O dönemde de bu sıraladığım hususlar yaşanmış ve petrol fiyatları dünya genelinde düşmüştür. Yani Rusya’nın petrolde tek satış kanalı tabii ki Asya’dan ibaret değildi. Ancak petrol gelirleri kütle halinde düştü. Bu ise Rusya’nın bütçe açığını arttırdı.
Rusya’yı Anlayalım
Kriz başlamadan takriben 6-7 sene önce aslında Rusya büyük krizi yaşamıştır. 90’lı yıllarda Sosyalist rejim iflas etmiştir. Yeni gelen hükumet ise hem ekonomik hem siyasi sorunlar ile baş edememiştir. Sürecin sonunda malumunuz olduğu üzere bütün Türki cumhuriyetler (Kazakistan, Özbekistan, Azerbaycan,Türkmenistan, Tacikistan,Kırgızistan) 90-92 yılları arasında Rusya dan ayrılmıştır.
Haliyle sosyalizm gibi (hele ki Rus sosyalizmi gibi tam merkeziyetçi bir sistem) kontrolcü mekanizmayı terk edip kapitalizmin kıllı kollarına kendini bırakmak zor iş. Ruslar da bu işi beceremiyor zaten. Tümüyle devlet kontrolünde bulunan işletmelerin Rus oligarklara peşkeş çekilmesi dahi tek başına bir problemdir. Bunun yanında birçok siyasi ve iç karışıklık da yönetilmeye çalışılmıştır. Yani 98’e girerken ülke güllük gülistanlık değildir. Bilakis başta borç sorunu, buna ek olarak enflasyon problemi(1998 senesinde enflasyon %84’tür) zaman içerisinde artıyor. Patladığı nokta ise 98′ senesi oluyor.
Bu tarihten önce Ruslar kronik olarak bir bütçe açığı ile uğraşıyorlar. Peki bunun sebebi ne? Efenim ülkenin geçiş sürecinde olması ve yaşanan iç karışıklıklar nedeniyle sürekli askeri harcama yapılması. Özellikle Çeçen savaşları Rusya bütçesinin gider kısmına baya bir darbe vuruyor.
Bu bütçe açığına ek olarak her ne kadar sosyalist rejime çemkirilse de işletmelerin bu geçiş sürecinde sosyalist rejim altındaki prodaktivitesinden daha az üretim yapılması sorunlardan bir tanesi. Çünkü oligarklar işletmeleri devralıyor ama kapitalist kafasıyla devralıp önce üretimi karlı hale getireceğiz diye üretimi azaltıyorlar. Bu ise Rus vergi gelirlerini azaltıyor ve bütçe açığına destek veriyor.
Kriz ve Alınan Aksiyonlar
Kriz başlar başlamaz Rus Merkez Bankası önce Rubleyi devalüe ediyor. Yani rublenin değerini düşürüyor. Bunun sebebi Rusların petrol ihracatçısı bir ülke olması, ihraç ettiği petrolden gelen dövizin değerinin artması ile iç piyasada ruble cinsi iç borçları daha ucuz hale getirip ödemeye çalışmasıdır.
Şu ek bilgiyi yazayım. O dönemde Ruslar sabit kur uygulaması yapıyor. Hoş zaten devalüasyon sabit kurda olur ama bilmeyenler için belirtelim bu durumu. Bu devalüasyon uygulamasının sebeplerinden birisi de Rusların başta belirttiği sabit kur uygulamasını devam ettirecek bir rezervlerinin bulunmaması. Çünkü petrol gelirleri düşmüş vaziyette ve kuru tutacak bir rezerv yok.
Devalüasyon hamlesi yeterli olmuyor çünkü Rusların dış borcu da var. Bunu çözmek için ise Ruslar mevcut borçları vadesinde ödeyemeyeceğini belirten moratoryum ilanını çakıyor. Bu sayede Rus devlet tahvillerine yatırım yapan yatırımcılar yapılandırma masasına davet edilmiş oluyor. Burada amaçlanan da bu yatırımcılar ile mevcut borçların ödenmesi hususunda yeni bir ödeme planına ulaşarak bütçe yönetimini rahatlatmak.
Bununla birlikte kısa vadeli tahvil faizi %150 civarlarına çıkarılıp bu tahvillerin faiz ödemesi için IMF ve dünya bankasından borç alınıyor. Bunun sebebi de elde kalan bir avuç yatırımcının da tüymemesi. Zaten ipi tam çeken iki hamleden birisi bu.
Birinci hamle halen kuru dalgalanmaya bırakmayıp sabit kur da devalüe etmek ve eldeki rezervi de tamamen tüketmek.(bknz. Kara çarşamba hadisesi). İkincisi ise bu faiz artışı. Çünkü o dönem Rusların faiz giderleri, toplam vergi gelirinin %40 daha fazlası. Mümkün değil bu sarmaldan çıkmak.
Run Forrest Run
Burada hem bu bütçe açığının kapanmayacağının anlaşılması, hem de sabit kurdan vazgeçilmemesi ancak merkez bankası rezervlerinin tam takır kuru bakır olması piyasayı ürkütüyor. Zaten kaçmış olan sıcak paradan kalan üç beş eleman da pılı pırtıyı toplayıp tüyüyor.
Kriz sürecindeki enteresan hadiselerden birisi de IMF’den alınan borcun takriben 5 milyar dolarlık bir kısmı çalınıyor. Ulan bunu hala bulamadılar. Gerçekten merak ediyorum. Devletin borç olarak aldığı bu parayı kim nasıl iç etti. Vallahi ihbar etmeyeceğim hatta üstüne para vericem, bunu çalan beni bulsun o abi.
Kriz sonunda ruble serbest dalgalanmaya bırakılıyor. Şu hikaye de her ülkenin başına sırasıyla gelmiştir. İlla o merkezin rezervleri sabit kurda kalınmak için eritilecek. Neyse…
Ruslar Krizden Nasıl Çıktı
Efenim Ruslar krizden çıkmak için çılgınca politikalar yapmadılar. 1999’dan sonra petrol fiyatları artmaya başlayınca gelirler de artmaya durdu. Dolayısıyla dışardan para gelince herkes huzura erdi. Ya zaten para varsa niye sıkıntı olacak?
Çıkarılacak Dersler
Her yazımızda olduğu gibi 1998 Rusya krizi nedir yazımız için de bir bölüm yapalım. Efenim bu tip ham madde ihracatçısı ülkeler için en büyük risk, ham madde ihracı yapılan kanallardan birinin tıkanması ile global ekonomik yavaşlamadır. Günümüzde aynı sorunları Ortadoğu’daki petrol ihracatçısı ülkeler yaşamaktadır. Biz bu konuda fasfakir olduğumuzdan bizlik bir vaziyet yok.
Ancak bu tarz ham madde ihracatçısı goü.ler refah döneminde elde ettikleri gelirleri halka dağıtmak yerine daha akılcı yöntemler bulmalılar. Çünkü buradaki büyüme kalitesiz ve niteliksiz, cari açığı arttırıcı, ihtalata yönelik olmaktadır. Buradaki en kritik konu ise ekonomideki diğer sektörlerin ihracat yapabilir konuma getirilmesidir. Bu hedef tamamlandıktan sonra ise ikinci hedef bu sektörlerin ihracattan aldığı payın arttırılması olmalıdır.
Bu bahsettiklerimi yapamayan ekonomiler maalesef bir noktada tüm dünya ekonomisindeki yavaşlamadan feci şekilde etkilenip iflasa gitmektedirler. Tabi bu iflasların yükünü de o ülkelerin vatandaşları çekmektedir.
Bu da böyle bir krizimizdi efenim. Esen kalınız.
