Lehman Brothers Neden Battı?

Efenim cümleten selamlar. Üzerine çalışmayı çok sevdiğim 2008 krizi için iki yazı yayınlamıştım. Yazmalara doyamıyorum çünkü bu 2008 krizi esasen benim nazarımda neo klasikçilerin yerin dibine battığı, insan içine çıkamayacakları hadiselerin yaşandığı olaylar silsilesidir. Bugün de konumuz 2008’de batan ve enteresandır too big to fail denilerek kurtarılmayan lehman brothers neden battı meselesi. Unutmayın lehman brothers’ın batışı 2008 krizinin başlangıcı olarak nitelendirilir. Hadisenin ehemmiyeti çoktur yani.

Bu arada not atayım. Bu yazıda 2008 krizinden sürekli bahsedeceğiz ancak krizin temel sebeplerini cartını curtunu hep yukarıda linkini bıraktığım yazılarda verdim. O yüzden bu yazıda 2008 krizi sebeplerini ve gelişimini filan atlıyorum.

Lehman Brothers’ı Tanıyalım

1844 senesinde Alabama’ da 3 alman kardeş tarafından yatırım bankacılığı alanında faaliyet göstermek üzere kurulan lehman borthers şirketi, yatırım bankacılığı faaliyetleri kapsamında ağırlıklı olarak brokerlık ve aracı kurumluk yapmıştır. Başlangıç aşamasında lehman ailesinin şemsiyesi altında büyüyen şirket zaman içerisinde kabına sığmamış, daha fazla sermaye daha fazla iş ve daha fazla pazar payı düsturundan hareketle muhtelif ortaklıklar alarak nihayeten bir finansal dev haline gelmiştir. Tabi ismine takılmadan geçemeyeceğim. Şayet bu firma Türkiye’de kurulsaydı muhtemelen Şen Kardeşler Bankacılık filan olacaktı adı.

Lehman battığında ABD’nin en büyük 4. Yatırım bankasıydı. Yaklaşık 25.000 çalışanı bulunmaktaydı.

Tekrar belirtmek isterim ki bu lehman brothers firması halen ABD topraklarındaki en büyük firma iflasıdır. Yaklaşık 639 milyar USD aktif büyüklüğüyle laps diye batmıştır. Rakamı şöyle vereyim karşılaştırmalı olarak Türkiye’nin 2021 GSYİH’sı (USDTRY 17,20 alırsak) 420 milyar dolar ediyor. Anlayacağınız (battığında öyle değildi ama) şu anda Türkiye ekonomisinden daha büyük bir şirketin batışını konuşacağız.

Batışla dow jones borsa endeksi bir günde %4,5 kayıp görmüştür. Bununda Türk borsası gibi düşünmeyin. ABD borsası en son böyle bir düşüşü 11 Eylül 2001 saldırılarında filan görmüştü.

Lehman Brothers’ın Subprime Marketteki Hikayesi

Lehman, mortgage işine esasen 97′ senesinde giriyor. Bu süreçte işin karlı olduğunu görünce bu piyasada yani mortgage piyasasında faaliyet gösteren firmaları alarak ABD sathına yayılıyor. 

2006 senesinde Lehman Brothers’ın aktifindeki varlıkların 60 milyar USD’si morgage kredileriydi. Bu veri, lehman’ı mortgage piyasasında en fazla kredi veren 3. Finansal kuruluş olmaya taşımıştır.

Lehman’ın aslında batmasındaki önemli unsurlardan birisi kısa sürede hızlı büyüyen her firmanınkiyle aynıdır. Lehman kısa sürede 5 firma alarak mortgage piyasasında bir dev haline gelmiştir.

Ancak lehman risk yöneticilerinin atladığı husus, önce finansmanını yaptıkları, daha sonra iştirakleri olarak satın aldıkları ve nihayetinde VDMK’larını underwrite (ihraç) ettikleri ve bir kısmını aktiflerinde tuttukları bu 5 firmanın 5 inde mortgage kredisi verirken bildiğin evraka bakmadan vermiştir. Yani ödeme gücü ölçmemiştir.

İşte bu sebeplerden iş hayatına yatırım bankacılığı ile giren lehman bir anda Türk ifadesiyle gayrimenkul yatırım ortaklığına dönüşmüştür.

Ha diyeceksiniz ki bu büyüme hikayesini koca koca şirketler bilmiyor da sen mi biliyorsun üleyn? Kardeşim bu iktisadın bilakis mikro iktisadın temelidir. Bir piyasada bir şirketin gücünü birincil olarak belirleyen şey talep edilen malın esnekliği filan değildir. Birincil olarak şirket gücünü belirleyen şey tekel gücü olup olmadığıdır. Bunun için önce fiyatı alıcının mı yoksa satıcının mı belirlediği tespit edilir. Talep esnekliği kavramı bu noktada ortaya çıkar. Şirketler muhtelif pazarlama faaliyetleri ile malın esnekliğini giderek azaltır ve neredeyse insan yaşamında kopulamayacak bir ürün haline getirir. Bundan sonra ise rakiplerle mücadele başlar. Bu rakiplerle mücadelenin de temelinde fiyat belirleme gücü vardır. Fiyatı belirleme gücüne sahip olabilmeniz için ucuza yani düşük kar marjıyla mal satabiliyor olmanız gerekir. Bunun altında da temel olarak iki şey yatar. Ya sermayeniz rakiplerden daha fazladır ve düşük fiyattan mal satarak rakibinizi yok edersiniz, ya da pazar payınız yüksektir ve rakibinizin giremediği yerlere mal satarak tekel gücünüzü oluşturursunuz. Burada 3 alternatif şirket büyümesiyle ortaya çıkar ki buna biz yatay yani aynı sektörde şirket birleşme/satın alımı ile büyüme deriz. Şirket büyümelerinin yani hızlı büyümenin temel sebebi tekel gücünü elde etme hikayesidir.

Risk Yönetimine Giriş

Öte yandan biraz da lehman’ın bilançosuna bakalım. 2007’de yani batmadan bir sene evvelinde lehman’ın özkaynak toplamı 22,5 milyar USD, aktif büyüklüğü ise 680 milyar USD’dir ki biz buna finans aleminde yaklaşık 30 kat kaldıraçla çalışıyor deriz.

680 milyarlık aktifinin büyük bir kısmı mortgage ve ticari gayrimenkule verilen krediler ile bu kredilere ilişkin türev ürünlerden oluşan lehman’ın, risk analizi krizden sonra yapılmıştır. Eğer lehman borthers’ın risk yönetimi birimi şirketin bilançosunun gayrimenkul fiyatlarına hassasiyetini ölçseydi, gayrimenkul piyasasında aşağı yönlü yaşanacak %3-%5’lik bir fiyat düşümünde şirketin öz kaynaklarının tamamen tükeneceğini tespit etmiş olacaklardı. Fakat bu abiler yani lehman’ın risk yönetim birimi bunu hiç yapmadığı için kriz sonrası malum goygoy tshirtlerine maruz kalmışlardır.

Ha şunu da ekleyeyim. Eminim risk yönetim birimi bunu şirket yönetimine raporlamıştır. Ancak kar hırsı ve gayrimenkul piyasasındaki hayvani yükseliş bu riskin göz ardı edilmesine sebep olmuştur. Zaten şirketlerde denetim, risk vs. tarzı birimler pek sevilmez. Bunlar ne anlar kardan filan gibi aptal muamelelere maruz kalırlar. Yoksa lehman dediğin şirketin risk yönetimi işi bilmiyor filan değildir. Sonuçta en iyi finans ve matematikçilerle çalıştıklarına eminim.

Dip Not: Bu gün ülkemizdeki kurumsal firmalar dahi piyasa risklerini ölçerler. Mesela kur % kaç oranında hareket ederse sermaye tükenir ya da aktifin büyük bir kısmını oluşturan varlığın endeksli olduğu fiyat % kaç düşerse sermayeyi tüketiriz. Bu risk yönetiminin 101’i filan diyebileceğimiz oldukça basit ve temel bir bilgidir.

Koca koca firmalar değil mi olm bunlar, dünyanın en iyi üniversitelerinden mezun adamlarla çalışıyorlar, sen neyi biliyon da konuşuyon gibi hakarete varan ifadeleriniz ve niye bu risk yönetimi yapılmıyor derseniz hepinizi süpermarket bankacılığı yazıma yönlendiriyorum.

Burada ABD konut balonu patlayana kadar lehman bu işten yani konut fiyatlarının yükselişi ve bunların finansmanı ile bu kredilerin türev alış satışından o kadar çok para kaldırmıştır ki eminim risk yönetiminden sorumlu vatandaşın gıkı çıktığında onu dövmekten beter etmişlerdir.

Kar çoğu zaman böyle göz boyar. Para tüm sorunları ortadan kaldırır derken bunda bahsediliyor. Sorunların ortadan kalktığı zannediliyor. Buna paranın sihri diyebiliriz. Hoş bu gün baktığınızda para kavramı güzel bir kadını çirkin yapabileceği gibi çok çirkin bir adamı beyaz atlı prense de dönüştürebilmektedir. Bu durumu sosyal ilişkilerinizde rahatlıkla gözlemleyebilirsiniz. En basitinden fakir escorta gitse buna fuhuş denir ancak zengin biri bunu yaptığında buna kaçamak filan denir. Özetle para her şeydir.

Lehman Brothers Neden Battı?

Şimdi lehman’ın neden battığını anlamanız için öncelikle lehman’ın ne iş yaptığını bilmeniz gerekiyor. Şimdi lehman bir yatırım bankası olarak tıpkı Türkiye’deki gibi mevduat toplayamıyor. Bir şirket buna başvuruyor diyor ki arkadaş işte benim spesifik olarak şu şu işim var, sen git bana piyasadan fon topla, burada çıkarılacak tahvil/bono/sair türev ürün için underwriter sen ol, masrafını al, kalanı bana ver, faizi-anaparası filan tamamının ödemesi bende.

Bu underwriter kavramı önemli. Piyasada ne kadar bilinen bir yatırım bankasına giderseniz diğer büyük fon sağlayıcılar da sizin markanıza güvenip o kadar para toplar. Yani underwriterın gücü piyasadaki billurlarının ağırlığından gelir.

Şimdi lehman’a bu mortgage kredileri veren küçük ya da alt bankalar diyelim bu mortgage işlerinin finansmanı için başvuruyor. Özetle lehman’ın burada yaptığı iş konut kredisi veren bankalara finansman sağlamaktır.

Lehman da bu bankalara bizim vdmk dediğimiz varlığa dayalı menkul kıymet sistemini öneriyor.

VDMK Nedir ?

Nedir VDMK? Bugüne kadar vermiş olduğun teminatlı konut/mortgage kredilerini birleştir, bunları ödenme/faiz/borçlunun kredi notu gibi bilumum unsurla birleştir ve bir kredi notu firmasından puanlat, bunun faiz getirilerini tıpkı tahvil/bono benzeri bir yatırım aracına dönüştür, piyasadan bunun için para topla (pazarla ve sat), sonra komisyonunu al ve çık. 

Bu iş için lehman kendisine başvuran firmaların kredilerini paketliyor, piyasadan finansman buluyor, açık kalan kısım içinse para piyasalarından günlük borç bulmak suretiyle bu işi çeviriyordu. Yani paketleyip satabildiğini satıyor, satamadığını ben satamadım kardeş bunu demiyor, gidip para piyasasından fon bulup satana kadar aktifinde tutuyordu. Yani aslında fon bulmak için aracılık ettiği ve kendi çıkarttığı ürünleri şanı bozulmasın diye bizzat gidip kendisi alıyordu.

Bu işlemler yapılırken paketlerin ya da ecnebicesiyle tranchlerin puanlarına göre yüksek faiz getirisi olanları ve düşük faiz getirisi olanları var. Lehman düşük faiz getirisi olan risksizleri rahatlıkla satıyor ancak yüksek faiz getirisi olan yani yine ecnebilerin subprime dediği, ödeme performansı düşük olanlarını bilançosunda tutuyor. İşte kimi kaynaklar bunu lehman’ın spekülatif pozisyon alma isteğiyle açıklarken kimisi de satamadı içinde patladı diye yazıyor. Yorum sizin.

Benim tahminim spekülatif pozisyon alma isteği olduğu yönünde. Yani sonuçta emlak balonu patlayana kadar lehman bu işten deli divane paralar vurdu. Eminim ki emlak sektörünün balonlamadığını ve daha da ileriye gideceğini düşünmüşlerdir. Yani işin özeti Lehman kredi çekip yatırım yaptığı için batmıştır.

Ancak ABD de bu subprime mortgagelerin geri ödeme performansının düşüklüğü ile patlayan emlak balonu neticesinde Lehman’ın kendisinin çıkartmış olduğu ve bilançosunda tuttuğu varlıklar tamamen çöp oldu. Çünkü kimse elindeki parayla gayrimenkulle alakalı bir şey almak istemiyordu. Ki 2008 krizi ile bu varlıklara toxic denilmeye başlandı.

Krizin patlak vermesini müteakip ilk bilanço döneminde Lehman tam 2,8 milyar USD zarar açıkladı. Bunun hemen ardından lehman 6 milyar USD tutarında bedelli sermaye arttırayım dedi ama ne çare. Çünkü lehmanın borsadaki değeri krizle %73 oranında düşmüştü. Kime ne bedelli yapıcan. Senim hisseni spot piyasada alacak adam dahi bulamayabilirsin.

Günün sonunda konuyla alakalı şöyle güzel bir laf vardır. “on the left side there is nothing left, on the right side there is nothing right”. Özellikle Türkçe’ye çevirmiyorum çünkü burada kelime şakası var. Aahahahahahahahah….

Bozuk Malı İtelemek Marifet Gerektirir

Efenim lehman da olsan basit bir tüccar da olsan bozuk malı itelemek için iki şey bir arada olmalı 

1. Anasını laciverte boyayıp babasına satacak satış ekibi
2. Alacak bir mal

Lehman da 1.sinin olduğunu herkes biliyor. Ancak 2. Numara yoktur.

Hal böyle olunca lehman’ın satış sürecine girilmiştir. Önce kore kalkınma bankası lehmanı almaya niyetlenmişse de güneu kore devleti buna müsaade etmemiştir. Çekik gözlüler akıllı diye boşuna demiyoruz. Var japon’un bir bildiği işte.

Malı bırak kendisini dahi iteleyemeyen Lehman krizi aşmak için likit aramaya koyulmuş, bütün iştirak hisselerimiz satalım aga fikri ortaya çıkmışsa da yine bir bozuk mal vakası yaşanmış, kimse lehmanın iştiraklerinin hisselerini de almaya yanaşmamıştır.

Durumun vehametini gören FED hemen wall steeetin ağa babalarını toplamış, beyler bu cenazeyi kaldıralım yoksa hepimiz tabuta gireceğiz diye konuşmuştur.

Bu toplantı sonucunda bank of america ve barclays ile görüşülmesi kararı alınmıştır. Ancak barclays, lehman’ı satın alma kararı vermişse de bank of england  napıyonuz lan gerizekalılar diyip barclays’ı engellemiştir.

Bofa’nın lehman’ı alışına da ABD hazinesi karşı çıkmıştır. Bunun sebebi de devlet iştiraklerinin (KİT/İDT) bu işlere bulaştırılmaması gerektiği ve bu sorunu piyasanın çıkarttığı, piyasanın kendi kendine çözmesi gerektiği şeklindeki görüştür.

Tüm bu anlattığım satın alma girişimleri olmayınca 15 Eylül 2008’de Lehmam meşhur chapter 11’den iflasa başvurmuştur ve iflas masası kurulmuştur.

İflas masası kurulunca Barclays ve Nomura hemen iflas masası ile irtibat kurup, Lehman’ın en baba binaları ve işlerini ölü fiyata kapmıştır. Meşhur sözü tekrar hatırlatalım: Tüccar alırken kazanır.

Lehman Brothers Neden To Big To Fail Kapsamına Girmedi ?

ABD’de devlet lehman’ın iflasına kadar geçen süreçte küçüklü büyüklü tam 25 bankaya el koydu. Lehman iflas ettiği gün merrill lynch, bofa’nın 50 milyar dolarlık teklifine evet deyip satıldı.  2008’in martında  jp morgan, iflasın eşiğine gelen bear stearns’ü yaklaşık 1 milyar dolara satın aldı. 2008’in eylülünde goldman sachs ve morgan stanley gibi büyük yatırım bankaları, yatırım bankacılığından ticari bankacılığa geçiş yaptı.  Tüm bunlara baktığınız da too big to fail kavramıyla kurtarma operasyonlarını görürsünüz. Hatta bunca şey de yetmeyince en son FED işin içine girdi, bol bol para bastı, bilançolarda kalan gayrimenkul piyasasında endeksli toxic varlıkları peyderpey temizledi.

Lehman Brothers aslında too big to fail olarak kabul edilmeyen bir finansal kurumdur. Hani o kadar okuduk ettik ama bazı kurumlar too big to fail denilerek kurtarılırken lehman brothers’ın iflasına neden müsaade ettiler cidden anlamış değilim. Halen de kendi çapımda makul bir açıklama bulamadım. Tahminim lehman brothers’ın batışı finansal piyasalarda diğer kurumların batışına göre daha az bir etkiye sebep olacaktı, bir de siyasi tercihler gereği birilerinin yargılanıp asılması ve kamuoyu, yani ABD halkının önünde suçlanması ve tüm suçun sistem yerine bu kuruma yıkılması gerekiyordu. Sanırım lehman brothersın too big to fail kapsamına girememe sebebi budur. Bildiğin iç politik gerekçelerdir.

Lehman’ın iflası finansal piyasalarda ciddi paniğe neden olmuştur. Özellikle ABD para piyasasının can damarını oluşturan yani piyasaya kaynak sağlayan fonlar bir anda sallantıda olan yatırım bankalarından panikle paralarını çekmiştir. Bu da para piyasasının likidite sıkıntısına girmesine sebep olmuştur. 

Bu durum ise bankalar arası para piyasasında fon çıkışına neden olmuş (hangi banka hangi bankanın batacağını bilmediğinden birbirine borç verme işi kesilmiş, fon fazlası olanlar piyasanın durulmasını beklemiştir) bankalar arası para piyasası bile likidite sıkıntısına girmiştir.

Yazıyı bitirirken bir film tavsiyesi koyalım. Lehman’ın hikayesinin eğlenceli hali The Big Short’ta anlatılıyor.

Efenim lehman brothers neden battı yazımızın sonuna geldik. Esen kalın.