Cari Açık Nedir ?

Bu yazımızda konumuz güzel ülkemizin de yıllardır sorunu olan cari açık nedir meselesi. Tabi bu yazı kapsamında cari denge, ödemeler dengesi v.b. hususlara değineceğiz.

Ülkemizin önemli sorunlarından birisi olan ve dolar sorununun temel gerekçelerinden birisi olan bu probleme ilişkin çözüm yollarını ve neden kaynaklandığını ise cari açık sorunu yazımızda detaylıca anlattık. Bu yazıyı okuduktan sonra muhakkak uğrayın derim. Yine şu an Türkiye’nin cari açığı ne kadar diyorsanız Ekonomik Göstergeler sayfasından bunu öğrenebilirsiniz.

Milli Ekonomiyi Anlamak

Başlığı okuyan kişi muhtemelen siyasi bir propaganda yaptığımı düşünecek ama burada bahsettiğim milli ekonomi modeli vs. Değil. Milli ekonomiden kastım ülke içinde üretilen ve tüketilen varlıklardır.

Normalde iki tip ekonomik büyüklük vardır. Bunlardan birisi gayri safi yurt içi hasıla bir tanesi de gayri safi milli hasıladır. Hasıla adı altında sınıflandırılan iktisadi veriler ülkelerin üretim miktarlarını ölçerler. Bu iki veri arasındaki fark: milli hasıla verisinde sizin ülke içindeki toplam üretim tutarı verinize yurt dışında yaşayan yurttaşlarınızın (buna türk kökenli şirketler dahildir) üretimleri dahil edilmesidir.

GSYİH vs GSMH

İktisat literatüründe GSMH’den çokça bahsedilir ancak kullanılan ve esas alınan veri her daim GSYİH’tir. Bunun sebebi ülkelerin, yurt içinde üreten ve kar elde eden firmalarının elde ettikleri karı yurt dışına göndermesini engellemek ve bu firmaların karı bünyede tutması için muhtelif vergisel teşvikler uygulamasıdır. 

Mesela Google, ABD kökenli bir firmadır lakin merkezi İrlanda’da olup tüm karını muhtelif yöntemler ile (biz buna vergiden kaçınma diyoruz) İrlanda’ya taşır.

O yüzden analizlerinizde her daim GSYİH’i alınız. Ben de kendi ekonomik göstergeler tablomda büyümeye esas veriyi hep GSYİH olarak almaktayım.

Ödemeler Dengesi Nedir?

Ödemeler dengesi temel olarak bir toplama çıkartma tablosudur. Türkiye için konuşacak olursak, Türkiye’deki yerleşik vatandaşların (firmalar dahil) başka ekonomilerdeki yerleşik kişilerle yaptığı ekonomik işlemlerin bir sonucudur ödemeler dengesi. 4 ana başlığı vardır.

• Cari İşlemler Hesabı
• Sermaye Hesabı
• Finans Hesabı
• Net Hata ve Noksan

Hangi Başlıkta Ne Var?

Gelelim ödemeler dengesinde hangi başlıkta hangi kalemler olduğuna. Tabloda detaylıca görebilirsiniz ama ben anlamanızı kolaylaştırmak için genel ve aslında esas değer taşıyan hususlara değineceğim. Detaylarda boğulmak doğru değil. Makro bakış açısına sahip olmak gerekli.

Cari İşlemler Hesabı

Ülkeden yapılan mal/hizmet ihracatı vs. ithalatı kısmı burada izlenir. Cari açık lafı bu kalemden gelir. Tablonun en baba ve hacimli kalemidir. Dikkat etmek gerekir. Cari açık nedir yorumlarının olmazsa olmazıdır.

Burada Türkiye, İspanya, İtalya ve Yunansitan gibi ülkeler için oldukça önemli bir gelir olan ve mevsimsellik arz eden turizm gelirlerinin de olduğunu belirtelim. Özellikle Eylül ayında yayınlanan cari işlemler hesabında bu kalemde ciddi bir şişkinlik olduğunu göreceksiniz ki ülke açısında cari açığın azalmasında bu turizm gelirleri önemli yer eder.

Sermaye Hesabı

Eskiden TCMB nezdinde tutulan yurt dışında yaşayan işçilere ait döviz hesapları, başka ülkelere yapılan yardım -bağışlar vs. lerin tutulduğu hesaptır. Azalarak tükenmektedir. Yakında sıfırlanır. Çok sallamayın bu bölümü.

Finans Hesabı

Bu da ödemeler dengesi tablosunun en baba ve hacimli ikinci kalemidir. Yukarıdaki iki kalemin toplamı neticesinde ortaya çıkan fazla ya da noksanın üzerine eklenir. Finans hesabında sizin ülke içindeki vatandaşlarınızın yurt dışında yaptığı yatırımlar eksi, yurt dışındaki vatandaşların sizin ülkenizde yaptığı yatırımlar artı olarak yazar.

Cari açık finansmanının kalitesini de burası gösterir. Tabloya dikkatlice bakarsanız “doğrudan yatırım” ve “portföy hesabı” kalemlerini görürsünüz. İşte bu ikisi sizin ortaya çıkan cari açıklarınızı finanse etme şeklinizdir.

İktisatçılar ister ki ortada bir cari açık söz konusu ise finansman hep doğrudan yatırım kaleminden gelsin. Ancak Türkiye’de bu pek öyle değildir. Finansman genelde portföy hesabından yapılır ki biz buna halk arasında sıcak para diyoruz.

Net Hata ve Noksan

Bu da uzaydaki kara delik diyebiliriz. Genelde istatistiksel hesaplama yanlışları nedeni ile ya da kayıt dışı varlıklar nedeni ile oluşur. Türkiye’de bir dönem hunharca arttığını görmüştük bu kalemin. Tabi daha sonra sebebinin farklı olduğu anlaşıldı. Bu kaleme kayıt dışı işlemlerden kaynaklanan finansman diyebilirsiniz. Sevilmez. Devletin kaydını tutamadığı para mı olur, olursa o paradan ne hayır gelir?

Mahfi Eğilmez hoca bu konuda net hata noksanın Türkiye’de olması gerekenden fazla olduğunu, cari açığın sürekli bu şekilde finans edilmesinin de izaha muhtaç olduğunu, bu farkın kendi tahminlerine göre vatandaşların yurt dışında kayıt dışı tuttuğu paralardan ibaret olduğunu, borç ödeme vadeleri geldiğinde ise bir şekilde borçlarını bu kayıt dışı tutarlar ile ödediğini belirtiyor.

Ödemeler Dengesi Nasıl Tutturulur?

Efenim işin esası ödemeler dengesi hep tutar zaten. “Ulan sen ne konuşuyorsun değişik, madem hesap tutuyor ne sıkıntı çıkarıyorsun” diyebilirsiniz. Ama haksızsınız ve size laflar hazırladım.

Ödemeler dengesinin tutması hesaplama yönteminden kaynaklanır. Zaten esas olan ödemeler dengesinin tutması/tutmaması konusu değil nasıl finanse edildiğidir.

Şimdi bu eklediğim örnek ödemeler dengesi tablosuna bakarsanız, cari işlemler hesabından bir veri gelmiş, sonra buraya sermaye hesabı cüzi miktarda katkı yapmış, akabinde finans hesabından buradaki açık kapatılmaya çalışılmış, kalan kısım net hata noksan ile kapatılmaya çalışılmış ve genel denge ortaya çıkmış. Bu genel dengedeki veri de rezerv varlıklara aktarılmış. Yani genel dengede bir fazla olduğu zaman bu fazlalık gördüğünüz üzere rezerv varlıklara (TCMB rezervleri) eklenmiş. Eğer genel dengede bir sorun olsaydı o taktirde rezerv varlıklardan yenecek ve rezervler azalacaktı.

Tabi şunu da belirtelim. Eğer ödemeler dengesi tablosunda rezerv varlıkların karşısında – (eksi) görüyorsanız bu rezerv varlıkların arttığı anlamına gelir. Eksiyi görünce şey yapmayın.

Ödemeler Dengesi Tablosu Nasıl Yorumlanır?

• Cari denge kısmına bakılır ve cari açık/fazla var ise kaynakları incelenir. Eğer yıllardır süren kronik bir cari açık problemi var ise ithalat ve ihracatın hangi mal grubundan kaynaklandığı tespit edilir.
• Finans hesabına bakılır ve cari açık finansmanının kalite analizi yapılır. Şayet portföy yatırımları fazla ise risk derecesine bir yıldız koyulur
• Net hata noksan sıklıkla yüksek seyirini koruyor ise bu durum şüphelidir. Ülkenin siyasi pozisyonunu takip etmek gerekebilir.
• Cari Açık/GSYİH oranı işin en kritik kısmıdır. Daha detaylı açıklama için ekonomik göstergelerin nasıl yorumlandığını anlattığım yazıma uğrayın. Orada rezervlere de giriyoruz.

Cari Açık Nedir ?

Cari açık nedir dersek özetle ülkenin bir sene içerisinde kazandığı döviz tutarı vs. ülkenin bir sene içerisinde ödediği döviz tutarı arasındaki farktır. Bunun kaynaklarını, sebeplerini vs. Hepsini mala anlatır gibi anlattım. Şimdi bu sorun ülkemizde nasıl oluyor bence onu anlamak için gidin cari açık sorunu yazımı okuyun.

Ondan sonra da Türkiye’nin dolar sorunun niye bitmediğini anlayıp yatırımlarınıza yön verin.