Ekonomi

Coronavirüs ve Virüsün Ekonomiye Bulaşması

Gündemdeki en popüler konu coronavirüs. Yazıyı yayımladığım tarih itibariyle de dünyadaki tüm borsalar coronavirüs nedeniyle çökmüş durumda.

Her ne kadar uzman bir herbokolog olsam da bu popüler konular üzerine yazı yazmayı pek sevmiyorum. Ancak mesele derinleşiyor, çözüm bulunamadıkça coronavirüs daha da yaygınlaşıyor ve endişe daha da artıyor.

coronavirüs

Toplumsal her olayda olduğu üzere bu yeni gündem maddemizde ekonomiyi derinden etkiliyor. Şimdi mevcut durumu göz önüne alarak bir kaç senaryo kapsamında durumu incelemek istiyorum. Umarım sizlere fikir verir bu durum?

Buraya Nasıl Geldik?

Şimdi mevcut hikayeye girmeden evvel buraya nasıl geldiğimize bakalım.Bize ilerdeki senaryolarımızı oluşturmak için fikir verecek.

Yeni Oyuncu

Efenim hikayeyi çok geriye taşımak niyetinde değilim lakin hikayemizin kök başlangıcı, yani olağan ekonomik  süreci etkileyen olay aslında 2000’li yıllarda Çin’in Dünya Ticaret Örgütüne üye olması ile başlıyor. Bu sayede dünya ekonomisine nüfusu çok fazla, üretim ve tüketim gücü yüksek(henüz tüketim güçlerini tam göstermiyorlar), yaratacağı hacim çok yüksek olan yeni bir oyuncu giriyor. Tabi giren oyuncu bir girdi pir girdi.

Çin 2000’li yıllardan sonra tüm dünyanın tedarikçisi haline geldi, Ekonomi Yönetimi yazımda belirttiğim üzere gelecekteki refahını sağlamak için sermaye depolamaya başladı. Bir süre sonra Mao Zedongun dış dünyaya kapalı Çin’i, Yugoslav Tito’nun sosyalizminden aldığı esinlenme ile dünya ticaretinin vazgeçilmez sevgilisi oluverdi.

yeni-oyuncu

2008 ABD Krizi ( Finansal Depremi)

Kapitalizm yaldır yaldır ölümüne koşarken süreci biraz daha hızlandıracak bir şey yaşandı. 2008 yılında birden büyük finans kurumlarının bilançolarında (trade booklarında) yer alan menkul kıymetlerin aslında bilançolarda göründüğü kadar değerli olmadığı ortaya çıktı. E yer ABD olunca ortalık sarsıldı ,koca koca firmalara liberalizmin kalesi ABD’de devlet ortak oldu. Olm bu tamamen kaderin bir cilvesi başka hiçbir şey değil. Liberalizmin kalesinde devletin firmalara ortak olması diyorum. Bak bu komployu bizzat Karl Marx’ın kendisi yazamazdı ya. Rahmetli 2008’de mezarında Ankara’nın Bağları açıp oynamadıysa adiyim.(Moskovanın bağları da olabilir)

fed

FED piyasada sorunun menkul kıymetlerde olduğunu gördü ve bir cerrah misali bu varlıklara tu-kaka bunlar toxic deyip aslında o şartlar içerisinde yapılabilecek en mantıklı hamleyi yaptı ve toxic varlıkları temizlemek maksatlı para bastı. Parayı bu denyo finans kurumlarına verdi ve bu hıyarlar yine her kapitalistin yapacağını yaparak ve personeline satış baskısı yaparak tüm parayı piyasaya, ordan da GOÜ’lere saldı.

Borç Yiğidin Kamçısı Mı?

ABD ‘den gelen bu parayla GOÜ’ler koptukça koptu. Finansal entegrasyon, bağımlılık ve nihayet borçluluk arttı. Tüm dünya ABD den gelen paralar ile refahını arttırdı ancak tüketilen şey refah değil, gelecekteki gelirler ile alınan eskiyecek malzemeler ve bedel ödenen lükstü.Refah bambaşka bir şeydir. Bunu yazılarımızda harflerle (Devlet Meselesi) anlattık.

Yani parayla saadet olmaz demiyoruz ama borç parayla olumyor be abi. Refah kalkınma vs. Kavramlar sermaye birikimi ile anlam kazanır. Sermaye birikimi değil borçla bu işlere kalkışırsan eline alıyorsun faizi.

Şimdi Elimizde Ne Var?

Öncelikle aklınızdan ne geçtiğini biliyorum, içinis fesat, içiniz çürümüş. Hehehehehehe… 

coronavirus-elimizde-ne-var

Bankacı tabiriyle söyleyeyim direk, kıvırmaya gerek yok: ödeme gücü zayıf bir grup insan ve ödeme gücünün oldukça üstünde borç.

Bakir topraklar dışında dünyada tüm ülkelerde vaziyet bu şekilde.

Tüm dünya ahalisi olarak böyle bir borç yükü içindeyken ve daha tazecik 2008 krizini tam anlamıyla atlatmaya çalışırken şimdi başımıza gelenlere bakın.

Coronavirüs

Çin’in iktisadi olarak nasıl bir ehemmiyete sahip olduğunu yukarda anlattık ama biraz daha derinleştirelim. Çin’in nüfusunun fazla olması bu ülkeye ucuz iş gücü ve ucuza üretim imkanı getiriyor. Yani dünya nüfusunun yaklaşık 8 milyar insan olduğunu bunun 1,5 milyarının ise Çin’de yaşadını düşünürseniz dünyanın insan kaynağı diyebiliriz. Bu da büyük firmaların tamamının üretimlerini Çin’e kaydırmasına neden oldu. Dünyada halihazırda 3 temel tedarik zinciri mevcut. Bunlar Amerika, Avrupa ve Asya tedarik bölgeleri. Bunlar aynı zamanda tüketim gruplarının bulunduğu yer. Coronavirüs krizinden önce Çin, Asya bölgesinin üreticiliği liderliğinden Avrupa ve Amerika tedarik bölgelerinin de liderliğine geçmeye başlamıştı.

Coronavirüs Çin’in Wuhan kentinde peydah olup ülkeye yayılınca üretim ülkede tamamen durdu. İnsanlar evlerinden çıkmamaya başladı.Yani üretim durdu. Daha sonra coronavirüs başta İtalya olmak üzere tüm dünyaya yayıldı ve en son da ülkemize geldi. Yani tüketim durdu.Hükümetler bu durumlar için şu anda insanları karantinaya alma, seyahatleri kısıtlama v.b. aksiyonlar alıyorlar.

İktisatın sevmediğimiz bir yönü insan faktörünün en belirleyici etken olması ama kısmende olsa toplum hareketlerini tahmin edebilme gibi yetilerimiz mevcut. Bu tip kriz anlarında insanların nakit paraya döndüğü, temel tüketim ürünlerine yöneldiği, gıda stokladığı, sağlık malzemesi alımlarını arttırdığı, hastanelere giden sayısının oldukça yükseldiği, lüks tüketim harcamalarından vazgeçildiği, hizmet sektörünün cirosunun yerlerde süründüğü, turizm sektörünün mahvolduğu tahmin edilebilir durumlar.

coronavirus-cin-wuhan

Tüm bunların anlamı şu: Firmalar ki özellikle turizm, lüks tüketim ürünleri ,araba, ev, telefon, teknoloji, temel emtia, hammadde, petrol v.b. üretenlerin ciroları feci şekilde düşecek. Dünyayı refaha ulaştırması beklenen hızlı sermaye birikimi muhtemelen negatife dönecek.

İkinci Darbe: Rus ve Suud Kapışması

Coronavirüs belası yetmezmiş gibi OPEC toplantısında sarıklılarla orakçılar birbirlerine kılıç çekti. Coronavirüs nedeniyle dünyadaki tüketimin düşecek olması, bununla bağlantılı olarak üretimin düşecek olması nedeniyle OPEC toplandı ve petrolün fiyatının düşmemesi için üretimi kısma talebini tüm üreticilere iletti. Ancak Ruslar bu talebi reddetti ve rest çekti. Bunun üzerine Suud’lar sen misin bana rest çeken deyip mevcut müşterilerini arayarak varil başı fiyatları 6-10 dolar arası aşağıya çekti.

opec

Bu durum üzerine Ruslar durmadı ve devlet kanalından açıklama yapıp bizim tuzumuz kuru hacı bize hava hoş (Bütçe gelirlerinin %40’ı petrol gelirinden oluşuyor) bütçelerini tutturamayanlar düşünsün dedi. Suudların bütçe gelirlerinin %80’i petrolden geliyor.

Petrol fiyatı dünyadaki üretim beklentisine yönelik önemli bir ön gösterge olduğundan petrol fiyatı düşünce panik havası arttı ve finansal piyasada Minsky Anı dediğimiz şey tersine yaşanmaya başladı.

Üçüncü Darbe: FED Yine İndiriyor

Geliğimiz tarih itibariyle FED planlanan toplantı tarihinin dışında bir toplantı yaparak önce fonlama faizini 50 bps indirdi. Onu BOE takip etti. Akabinde ise ECB Litro’ya devam edeceğini bildirdi. FED ise bu gün itibariyle (13.03.2020) 1,5 trilyon dolarlık alım programı açıkladı.

Bu MB’ları arasındaki trendin uzun vadede sürerek bir çok merkez bankasının bizimki de dahil faiz indirimi yapacağını düşünüyorum.

1.Senaryo:(iyi senaryo)

İyi senaryomuzda havaların ısınması etkili. Sağlık meselesinde bilgim hiç yok. Üfürmeyeceğim ama devlet başkanları dahil havaların ısınmasının hastalığın iyileşmesinde etkili olacağını söylüyorsa bunu dikkate almakta fayda görüyorum. Dolayısıyla iyi senaryomuzda havaların ısınması ile ki mayıs ayını bulacaktır,hastalık sayısındaki azalma ve ekonominin normale dönmesi ile birlikte muhtemelen insanlar panik havasını bırakıp normal tüketimlerine devam edecektir.

tcmb

Bu halde Haziran ayı itibariyle piyasaya verilen fazladan paralar nedeniyle varlık fiyatları şişecek ve mevcut F/K’ların zıvanadan çıktığını da görebileceğiz. Çünkü coronavirüs krizinden öncekinden daha fazla para piyasada dolanıyor olacak. Gölgesinden korkan MB’ları ise bu faizleri hemen indiremeyecek. Aman briaz daha dursun tadımız kaçmasın Ali Rıza Bey diyecekler. Bu durum bir süre daha hasta dünya ekonomisini götürmeye ve pembe yalanımızda bizi mutlu etmeye devam edecektir.

2. Senaryo:(orta-aksak senaryo)

İkinci senaryomuzda biraz daha vahim bir senaryo çizeceğiz. Havaların ısınmasının hastalığa çözüm olmaması, aşı çalışmalarının zaten uzun sürecek olması ve Avrupa’da bir süre daha hastalığın can almaya devam etmesi meselesini planlıyacağız. Böyle bir senaryoda muhtemelen gıda stoklaması artacak, kısa süre kıtlık yaşanacak, talep kaynaklı enflsyon meydana gelecek ve muhtemelen arzın geç yetişmesi sonucu enflasyon hortlayacak. GOÜ’lerde olayların büyümesi halinde ise durum daha da vahim bir hal alacaktır.

Hükümetler muhtemelen kıtlık sorunlarının çözülmesi, ekonomik büyümenin devam ettirilmesi gibi gerekçelerle olağanüstü toplantılar yaparak kamu harcamalarını arttıracak, belki de bizzat piyasaya girecektir. Ancak insanların korkusu geçmediğinden uzunca bir süre normale dönme süreci uzayacaktır. Ancak hükümetlerin orta senaryoda dahi durumu kotarabilecek bir çok aracı olduğunu belirtelim.

Bu senaryomuzda en az bir yıl içerisinde sürecin sona ereceğini planladığımızdan en kötü 2 sene içerisinde finansal ve reel piyasalarda fiyatlamanın normale döneceğini belirtelim. Ancak MB’larının parasal genişleme hamleleri ve kamunun harcama politikası nedeni ile enflasyon ve varlık fiyatlarında düzeltme oldukça geç bir şekilde yaşanacaktır.

3. Senaryo:(kötü-leş senaryo)

Bu ise en kötü senaryomuz. Sonu kötü bitiyor mutlu son isteyenler okumasın. Bu senaryomuzda ise uzunca bir süre ki yaklaşık 2 sene hastalığa çözüm bulunamaması, üretime bir türlü geçilememesi, para politikalarının ve kamu müdahalelerinin işe yaramaması öngörülüyor.

anarchy

Dünya üzerinde kuvvetle muhtemel ciddi bir nüfus kaybı olacağından sosyoloji anlamında çağ açıp çağ kapatacak değişimler tetiklenecektir. Eğer parasal politikalar çözüm olmaz ve nüfus da ciddi şekilde düşerse bu durum kapitalist sistemin ve doların rezerv para birimi niteliğinin sorgulanmasına kadar gidecektir. Ancak nüfus düşerse zaten karşılıksız paraya da ihtiyaç olmadığından sistematik bir değişikliğe gidilecektir. Ciddi şekilde nüfus kaymalarının yaşanacağını öngörmemekle birlikte ekonomik ve finansal sistemde senaryoların baştan yazılacağını düşünüyorum. Bu durumda dünya politikasını birebir etkileyecektir.

Bu senaryomuzda yatırımlarınızın değerlerinin pek bir anlam taşıdığını düşünmüyorum. Nihai olarak nüfusun ciddi oranda düştüğü bir ortamda sizin konutlarınızın, evlerinizin, arabalarınızın bir anlamı yok. Çünkü ekonomi talep yönlü olarak gelişir. Talep olduğu müddetçe vardır ve gelişir. (bu konuda sabaha kadar dövüşebilirim emin olun.)

Talebin olmadığı bir ortamda ne paranızı gömdüğünüz hisseler ne dolarlar ne evler… Hiç birinin bir manası yok.

Ancak dediğim üzere zaten sistemi değiştirecek bir sürece girileceğinden bunları düşünecek pek vaktiniz olacağı kanaatinde değilim.

Hangi Senaryonun Gerçekleşme Olasılığı Yüksek?

Benim şahsi kanaatim (tamamen popoma ve sezgilerime dayanıyorum elimde hiç bir bilimsel veri yok)gerçekleşme olasılığı en yüksek olan senaryo kulağınıza çok hoş gelen 1. senaryo. Yani iyi senaryo. %70 (bak inandırıcılık artsın iye küsuratlı sayı vereyim gayretine dahi girmedim) oranında 1. senaryo, %25 oranında 2. senaryo ve %5 oranında 3. senaryoya veriyorum

Bahisçi arkadaşları sol tarafa alayım 🙂

Ne Yapayım Malı Mülkü Satıp Stok Mu Yapalım?

coronavirus-ne-yapalim

Efenim bu konuda kesinlikle böyle bir tavsiye vermiyorum baştan söyleyeyim. Senaryolarımı ve gerçekleşme ihtimali yüksek olanları izah ettim size. Galeyana gelmenize gerek yok. Tahminim havaların ısınmasıyla normalleşmenin başlayacağıdır.

Tedbirli olmak elbette önemlidir. Ancak galeyana gelecek bir durumda olduğunu düşünmüyorum. Ortalığı yangın yerine çevirip, sürekli kötümser bakıp, zaten şu anda feci şekilde zararda olan borsa, dolar, altın artık her ne zıkkım ise pozisyonlara girip çıkmak muhtemelen size zarar verecektir. Piyasa şu an anormal davranışlar sergiliyor. Hareket ederken bunu aklınıza mutlaka tutun. Bunun dışında ulan şunlar şunlar çok ucuzladı varı yoğu satayım borsaya carta curta gireyim filan da yapmayın. Sürecin ne kadar süre devam edeceğini bilmiyoruz. İtidalli olun. Mevcut durumunuzu ve akıl sağlığınızı korumaya ve özellikle kişisel hijyeninize dikkat edin. Esen ve sağlıklı kalın.

yatirimkurusu

10 yıldır finans sektöründe denetçi, İngilizce biliyor.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Göz Atın
Kapalı
Başa dön tuşu
error: İçeriklerin kopyalanması engellenmiştir.