Bilanço Analizi Nasıl Yapılır?

Bu yazımız aslında yatırım kategorimizin müptezeli olan borsacı tayfaya hitaben düzenlenmiş bir yazı. Dolayısıyla yazının ana teması yani bilanço analizi nasıl yapılır meselesi ağırlıklı olarak borsa yatırımcılarına yönelik. Yazıyı okuyan bankacı ya da üniversite öğrencileri de bilanço analizi nasıl yapılır meselesini pek tabii buradan öğrenebilir. Ancak Türkiye’de ufak firmaların bilançoları maharetli muhasebecilerimiz nedeniyle artık neredeyse tek bir format haline geldiğinden onlar sıkılabilir. Esas tantana borsadaki kurumsal şirketlerde gerçekleşiyor çünkü.

Bunun dışında tipik bir bilanço analizi nasıl yapılır yazısı değildir bu yazımız. İnternette bak binlercesi demiyorum milyonlarcası olan vay efendim yatay analiz, dikey analiz, likidite oranları cart curt. Bunları herkes biliyor. Dolayısıyla bu kavramları aşina olduğunuz şekilde pek göremeyecekseniz. Eğer bunları okumak istiyorsanız sağ üstteki çarpıya alalım sizi.

Yine temel finans ve bilanço bilgisine sahip olduğunuzu düşünerek yazıyorum. Tutup aktif pasif vs. sıfırdan anlattırmayın bana. Bunları da internetteki milyonlarca yazıdan öğrenebilirsiniz.

Bilanço analizi nasıl yapılır yazımızın devamı gelir tablosu yazımızdır. Onu da mutlaka ama mutlaka okuyun.

Bilanço Analizi Nasıl Yapılır ?

Efenim platformumuzda borsada nasıl yatırım yapacağınıza ilişkin çok sayıda yazım mevcut. Bu yazı da sizin genel stratejiniz içerisinde yer alan borsa yatırımlarınızda özellikle uzun vadeli yatırımlarınızda işe yarayacak bir destekleyici unsurdur.

Dikkat ettiyseniz destekleyici unsurdur dedim. Borsa yatırımı yazımda ve teknik analiz yazımda yatırım tiplerinden bahsedip özellikle teknik analizin uzun vadeli temmettü yatırımı için bir faydasının olmayacağını, şayet trade yani al-sat yatırımı yapıyorsanız, o da oldukça profesyonel bir şekildei yine destekleyici unsur olarak size yardımcı olabileceğini söylemiştim. Aynı vaziyet bilanço için de geçerlidir.

Bilanço bir kere hiç bir zaman yatırım karar mekanizmanızda ana karar unsuru olmamalıdır. Yoksa baya baya çakılırsınız. Şimdi internette özellikle twitterda satılmak istenen yani manipüle edilmek istenen hisselerin mali tablolarının çarşaf çarşaf serilip övüldüğünü görürsünüz. Ancak şunu unutmayın: şirkette olan kötü ya da iyi bir şey bilançoya yansıdıysa geçmiş olsun iş işten çoktan geçmiştir. 

Bilanço Analizi Ne İşe Yarar?

Ulan iyi hoş gömdün gömdün yukarıda da biz bunu ne yapacağız diyorsanız doğru kısımdasınız. Efenim bilanço analizi tıpkı teknik analiz gibi geçmiş verilerden hareket ederek geleceği tahmin etmeye çalıştığınız, şirketin genel sıhhatinin selamette olduğunu gördüğünüz ( yatırımın güvende olması da esastır) bir unsurdur. Yani bu amaçla kullanacaksınız bilançoyu.

Yoksa firmanın son yayınladığı bilançoda nakiti çok kuvvetli geldi firmanın hissesi bir günde tavan (%20) yapmaz. Bir haftada da yapmaz. Bilanço da çılgın bir şey olmadığı müddetçe hisseye etkisi olmaz.

Ancak siz bir şirkete uzun vadeden girdiniz diyelim. Evladiyelik hisse birikimi yapıyorsunuz. Bilanço sizin için şirketin şu lafıdır: yaptıklarımız yapacaklarımızın teminatıdır…(da da dan)

Yani sırtınızı geçmişe yaslayıp ulan bunlar bizim yüzümüzü hiç kara çıkartmadı bak bilanço da aslan gibi geldi demenizi sağlar. Ve tabii ki bir de ilk yatırım kararınızda hayati hatalardan dönmenizi, şirketi doğru değerlendirmenizi sağlar.

Bilanço analizini temettü yatırımı dışında kullanabileceğiniz bir başka unsur ise değer yatırımı yapacağınız hisselerdir. Özellikle piyasada bebek hisse diye tabir edilen firmaların bu güne kadar yaptıklarını incelemenize yardımcı olur.

Özetle bilanço analizinin destekleyici unsur olduğu yatırım tipi temettü ve değer yatırımıdır. Trading için bilanço filan kullanmayın aman diyim. Donsuz gezmeyin ortalıkta sonra.

Her Sektör İçin Aynı Modeli Kullanmayın

Bilanço analizi nasıl yapılır a girmeden evvel bir kere şunu aklınıza kazıyın. Efendim ben bir model yapayım. Sihirli birkaç oran bulayım (piyasada çok dolanır bu oranlar aman diyim ha!) Her bilanço yenilemede bu oranları kullanıp yatırım yapıp zengin olayım. Ahahahahah plana gel. Ulan yedirirler mi sana bu pastayı. Yavaş ol yiğido.

Şimdi böyle sihirli oranlar yok. Belirli oranların bileşimine bakacaksınız. Bir oran seti yapayım filan diyip yine işin kolayına kaçmayın yoksa yine çakarlar. Her sektör için ayrı ayrı bilanço analizi seti yapın.

Ya zaten aklı başında bir adam perakende sektörü için kullandığı modeli ağır sanayi firması için kullanmaz.

Sektörlerin Bilançosunun Temel Nitelikleri

Şimdi borsada faaliyet gösteren çok fazla sayıda firma ve bu firmanın faaliyet gösterdiği farklı farklı sektörler var. Ben kısa kısa bahsetmeye çalışacağım sizlere ama deniz deryadır bu işler. Bir noktada bırakmazsanız kendinizi firmanın bilançosundaki dip notları analiz ederken bulursunuz. Gerçi yatırım baboşlarından Graham reyiz bunlara da bakın diyor ama vallahi vakit yok.

Örneğin rasyolarınızın (oranlarınızın) puanlamasını yaparken şunları bilin.

Turizm, imalat, ağır sanayi ya da sanayi firmalarının duran varlıkları ve doğal olarak uzun vadeli borçları bilançoda fazladır. Perakende ya da toptan sektöründe faaliyet gösteren firmaların ise bilançolarının ağırlıklı kısmı dönen varlıklar ve kısa vadeli yabancı kaynaklardan oluşur. Yani tutup bir firmanın puanını dönen varlığı fazla, duran varlığı az vs. Diye kafadan kırmayın. Önce sektörüne bir bakın.

Yine fiks bu internette bulduğunuz faaliyet gösterici oranlar vardır. Bir de bu bilanço analizi yazılarında direk adam Avrupa ya da Amerikalı kitaplardan kopyalayıp yapıştırdığı için oran 1 olmalı. 1’in üstüyse durum kötü filan yazar. Bunları önce bir çöpe atıyoruz. Bu arkadaşların yaptığı şeye  analiz filan denmiyor bu arada. Mevcut piyasa koşullarını değerlendirmeyen analiz olmaz. 

Şimdi bu özellikle faaliyet rasyolarında stok devir hızı, alacak devir hızı vs. (Bence bu rasyolara kesinlikle girmeyin) bir kere ekonominin içinde bulunduğu şartlara göre değişir. Tüketici güvenine göre değişir. Sektörüne göre hayli hayli değişir. Sitede hep Aselsan’dan gittik. Aselsanın stok devir hızı ile Migros’unkini aynı kefede tutamazsın. Aselsan dediğin kurum bir kere sektöründe tekel. Yoksa patlarsın analizlerin bir işe yaramaz.

Yine likidite rasyoları ya da borçluluk yani finansman rasyoları dediğimiz oranları tek başına değerlendirmeye tabi tutamazsın. Tek başına borçluluk rasyosu bir anlam ifade etmez mesela. Yatırım yapan firmanın borcu çok olur örneğin. Aha senin analiz patladı. Kafayı kullan.

Bilanço Analizinde Dönem

Gelelim dönem hikayesine. Borsa yatırımlarınızı mutlaka bir aracı kurumdan hesap açtırarak yapacaksınız. Aracı kurum da size her gün e-posta yağdıracak. Teknik analiz e postalarından kurtulup kafanızı kaldırdığınızda ilk karşınıza dönemlik bilanço denen nane gelecek veya dönemlik bilançolara ilişkin tahminler gelecek. Direk çöp abi. Okuma yazık gözlerine. Tüm sistematiğin aracı kurumun para kazanması olduğunu unutma. Adam seni ne kadar uyarır panikletir ve al sat yaptırırsa o kadar çok para kazanıyor. Ayık ol. Tufaya gelme.

Şimdi bir kere her sektörün ve genel olarak ekonominin bir mevsimselliği var. Örneğin ekonominin zirve dönemi 3. Çeyrektir.(gelir bahar ayları gevşer tüketicinin yayları) 1 ve 2. Çeyrekte iklim koşulları nedeniyle genelde zirveye ulaşma dönemidir. 4. Çeyrekte büyümeler kısmen düşer. Ülke büyümesi düşerse firma büyümesi de düşer. 

Bir de işin sektöre göre boyutu var. Mesela turizm sektöründen bir firmanın hisselerini elinde tutuyorsun. Ara dönem bilançosuna bakıyorsan kusura bakma kardeşim. Al -satla o hisseyi 3 vakte (3 hafta filan) elinden çıkarırsın. Çünkü turizm firması parayı 3. Çeyrekte kazanır.

Ya da doğalgaz dağıtıcısı olan bir firmaya ortaksın ve firmanın gelirlerinin tüketici kaynaklı olduğunu biliyorsun. Senin bilanço 2. Dönemde kapanır aga. 4. dönem tekrar açılır. Bunları bil. Ona göre analiz kastır.

Dolayısıyla çeyreksel yatay analizler filan abi bunları geçin. Yani tradeciler bile bu çeyreksel bilançoya bakmıyordur ya. Sadece al sat için yatırımcıya baskı. Bir de bence temettü yatırımcısının çeyreksel bilançoyla işi olmaz baba. Ha değer yatırımcısı takip edebilir. Sonuçta taze firma, kurumsallık yok vs. Eyvallah ona bir şey demem ama değer yatırımcısı bile buna göre karar almaz.

Bilanço Analizi : Ne İle Başlayalım

Evet bilanço analizine ilişkin başka yerlerde pek göremeyeceğiniz şeyleri okudunuz. Ampüller yanmıştır umarım. Şimdi işin biraz sıkıcı kısmına geçeceğiz ama çok da şey yapmayın ustaca halledeceğiz bu kısmı.

Big data analizi yazımda biraz bahsetmiştim. Veri seti geldiğinde ilk yapmanız gereken şey esaslı unsurları tespit etmeniz. Yani tırıvırı kalemlerle uğraşılmaz. Bunu tespit etmenin yolu da dikey analizdir.

Dikey Analiz

Şimdi bilançoyu aldık elimize. Aktif 100 TL diyelim. Adamın 1 TL yatırımı var. Hoplayıp zıplamayın yatırım yaptı firma çok iyi diye. 1 TL yatırımdan ne olacak.  100 TL nin içerisinde ağırlık teşkil eden kalemlere bakarsın. Aynı şeyi pasif için de yaparsın. Buna göre yataya geçersin.

Yatay Analiz

Yatayda (çeyrekliği salla dedim bak yıllık filan bak olaya) senin tespit ettiğin kalemlerde esaslı değişiklik ne var. Puanlama modeline bunları dahil edersin.

Bu model senin vakit kaybetmenin ve tırıvırı işlerle uğraşmanın önüne geçer.

Firmanın Kuvvetli Olduğunu Gösteren Şeyler

Firmanın kuvvetli olduğunu gösteren bazı kalemlerden bahsedelim. Mesela bunlardan biri nakit varlıklardır. Hem dikeyde hem yatayda dikkat edilmesi gerekir. 

Yine özkaynaklar kalemi firmanın gücünü gösteren bir başka unsurdur. Buna da bakılır.

Firmanın piyasadan alacaklarının yani alıcılar hesabının şişkin olması pek hoş değildir. Bu kara dönüşmemiş satışlardır. Çoğu firma bu yüzden batar. Sattım zannedersin ama aslında satamamışsındır. Bu alıcılar kaleminin düşük olması firmanın tekelci gücünü de gösterir.Ha tabi biraz sektörüne de bakmak lazım.

Yine pasifte satıcılar kalemine bir bakın. Bu ise alıcıların tam tersi olarak yüksek olması firma itibarını gösterir ama sektörüne göre değişir. Çok baba dediğimiz firmalarda hiç olmayabilir. Salt değerlendirmek yanlıştır.

Firmanın bilançosunun genel yabancı para pozisyonuna da bakılır. Buna bakarken mutlaka firmanın hedge yapıp yapmadığını gözetin. Büyük firmalar hedge ile genelde kur riskini minimize eder. Ya da doğal bir hedge mekanizması vardır. Doğal hedge mekanizması firmanın maliyetlerinin Türk Lirası, gelirlerinin yabancı para olmasıdır ülkemiz için.

Yine firmanın hedge işlemleri yapıyor olması kurumsal finansmana geçişin emareleridir ki iyi olarak değerlendirebiliriz.

Tüm bu hususlara değindikten sonra bahsetmemiz gereken husus bu kalemlerin aktif içindeki önemlidir. Yani 100 TL aktif büyüklüğü olan firmanın 1 TL negatif net yabancı para pozisyonu yönetilebilir  bir risktir. Firmanın net yabancı para pozisyonu negatif diye direk gömmeyin. Dönün yazının dikey analiz kısmına bi bakın.

Firmanın Zayıflığını Gösteren Şeyler

Firmanın kuvvetini gösteren şeylerin tam tersi zayıflığına da delalettir.

Mesela özkaynağı negatif olan bir firmaya girmeyin. Olm manyak mısınız firma batsa ortaklarına borç kalan bir firmanın niye hissedarı oluyorsunuz. Görüyorum şimdi, özkaynak negatif firmanın hisse kopuyor… Ahh küçük yatırımcı ah…

Bu başlık altında temas edilmesi gereken birinci husus firmanın dönen varlıkları ile kısa vadeli yabancı kaynakları arasındaki farktır ki biz buna yatırımcılar arasında net işletme sermayesi diyoruz. Bunun negatif olması hoş karşılanmamakla birlikte aktif içerisindeki oranı da önemlidir. Yani %1 için filan yatırım kararınızı değiştirmeyin.

Özellikle son dönemde twitter alemlerinde böyle tavsiyeler görüyorum. Vay efendim firmanın şu kadar NİS negatifmiş. Kimse bakmıyor bu risk yönetilebilir mi diye. Yani tırıvırı bir kalemi abartıp abartıp pire için yorgan yakılıyor satış emirleri giriliyor. Böyle şeylere gelmeyin.

İkinci husus ise maddi olmayan duran varlıklar kalemidir. Şimdi bu kalem tehlikeli biraz. Niye? Çünkü değerleme sıkıntısı var. Yani değerleme konusunda firma tarafından manipülasyon yapılmış olabilir. Özellikle bu yazılım vs. De adamların temel varlıkları yani sattıkları unsurlar bu kalemdedir. Yine bazı firmalar bu kalemlerde makyajlama adına aktif şişirmek için maddi varlıktan şişiremezse buraya yaslanır. Tehlikelidir. Dikey analiz tadında maddi olmayan duran varlık kalemi de incelenir. Şayet aktife oranı yüksek ise biraz temkinli davranılır.

Üçüncü husus ise konunun gelir tablosu ile bağlantısını sağlayacak olan firmanın borç ödeme gücü olarak nitelendirebileceğim bir mesele. Bu da firmanın yıllık karı ile borcunu ne kadar zamanda ödeyebileceği. Efenim bu oran tamamen benim bir tarafımdan uydurduğum ancak bilfiil de kullandığım bir orandır. Yani firma kaç senelik faaliyeti ile bu borcunu öder. Tabii ki bu borç hiç bitmeyecek ancak benim ulaşmaya çalıştığım nokta şu: firmanın borçluluğu emsallerine göre ne kadar? Bazıları bunu özkaynak /toplam yabancı kaynakla ölçüyor ama ben bunu statik bir oran olması nedeniyle pek sevmiyorum. Benim bulduğum oran daha aktif bir oran oluyor. İyi de uydurduğumu düşünüyorum. Buna da bir bakıverin bence.

Bilanço Analizi Sonucu Değerlendirme

Gelelim işin final kısmına. Yukarda dediklerimi harfiyen uyguladınız. Bazıları olumlu bazıları olumsuz olacaktır. Yine kararsız kalacaksınız. Hah işte bu noktada sizin yapmanız gereken şu. Benim yazdıklarıma puan vereceksiniz. Ya kaç puan vereyim hacım onu da yazıver. Yok abi o kadar değil.

Herkesin risk algısı farklı. Sonuçta bu piyasada bir çok özkaynağı negatif firmanın hissesi alınıp satılıyor. O kısma girmem. Yani NYPP benim için çok önemlidir ama başkası bu oranı kazımaz bu bambaşka bir şey. O olay sizde.

Kendi risk algınıza göre firmalara puan verip nihai bir karar oluşturacaksınız. Sonucunda diyeceksiniz ki hımmm firmanın işleri iyi gidiyor ya da kötü gidiyor. Sonra oturup düşüneceksiniz. Kötüye gidiş genel bir vaziyetten mi kaynaklı yoksa başka bir durum mu var? Genel gidişat pozitifken firmanın rasyolarda bozulma var ise biraz temkinli durulabilir. Genel yatırım stratejiniz kapsamında çıkış kararı alabilirsiniz. 

Bu yazının devamı gelir tablosu yazısıdır. Onu da okuyun.