Finansal Skandallar

Dot Com Balonu Nedir ?

Efenim bu yazımızda konumuz varlık balonlarını anlamanızı kolaylaştıracak bir mesele. Olay yeri yine finansal mühendisliğin üstün zekasının ve ürünlerinin peydah olduğu ABD piyasaları. Meselemiz dot com balonu nedir, nasıl yaşanmıştır, insanlar balon olup olmadığını fark edememiş midir?

Yazımızda dot com balonu nedir meselesine değinecek olmakla birlikte ufaktan varlık balonu konusuna eğileceğiz. Bununla birlikte dot com balonunu araştırdığınıza göre muhtemelen bitcoin yatırımına da ilginiz olduğunu düşündüğümden bitcoin yatırımı yazımı okumanızı tavsiye ederim. Yine Türkiye piyasaları için özel olarak hazırlamış olduğum Emlak Balonu yazımı muhakkak okuyunuz.

Ekonomik konjonktür yazımızda dönem dönem piyasalarda tipik döngülerin olduğundan bahsetmiştim. Bu döngüler sürecinde dot com balonunun zirveye ulaştığı aşamanın konjonktürün en tepe noktası olduğunu belirtelim.

İnternetin Avama İnmesi

1990’lı yıllarda yeni neslin hızlı bebeleri aslında daha evvelce icat edilmiş olan fakat halka yani avama inmesi 90’lı yılları bulan interneti hunharca kullanmaya başladılar. Tabi işin garip tarafı internet o günlerde günümüze geldiği gibi değildi. Yani her şahısta cep telefonu yoktu, hatta her evde bilgisayar yoktu.

Ancak bir anda yatırımcılar değer yatırımı denen nanenin kokusunu alıp “olm bak ilerde buralar çok değerlenecek, yazılım öğren yazılım” demeye başlayıp bu hisselere yüklenmeye başladılar. Haliyle talep olunca bir anda ortaya arz da çıktı ve bir takım manipülatörlerde saçma sapan şirketler kurup arkasına “.com” ekleyip halka arz etmeye başladılar. Bu ise balonu daha da büyüten ve tetikleyen unsurlardan birisi oldu.

Balonun Boyutunu Sayısallaştırmak

Efenim hemen balon boyutunu sayısallaştıralım ki aklınıza kazınsın. ABD borsası hisse gruplarından Nasdaq endeksi 1995-2000 yılları aralığında bu dot com balonu nedir hikayesinde tam %400 değer kazanmıştır.

1990 yıllarına girildiğinde web browserları dediğimiz aslında internete girmemizi sağlayan World wide web ağı dünyada yaygınlaşmaya başlamıştır. Bunun reklamının iyi yapılması, evlere bilgisayar girişinin artması, kullanımı da arttırmıştır.

Resimde Nasdaq endeksinin kriz sürecinde akışını görüyorsunuz.

Tabi bu balonun tek sebebi bu değil. Tıpkı Japon balonunda yaşandığı üzere o dönemde de merkez bankası politikaları yine genişlemeci yönde. Faizlerin düşmesi ise insanları spekülatif yatırıma daha da çok itmiştir. Faiz iyice indirilmiş, Alan Greenspan’ın FED’i bu balonu körükledikçe körüklemiştir.

Değer Yatırımını Yanlış Anlamak

Bu süreçte değer yatırımı meselesi tamamen yanlış anlaşılmıştır. ABD borsalarında herkes, deli gibi yatırım yapacak, herhangi bir teknoloji şirketi aramış, bulduğunda da yatırım geri dönüş oranının borsa versiyonu olan F/K oranını hiç hesaba katmamıştır.

Tamam şunu anlarım, şayet değer yatırımı yapıyor isen F/K senin için pek kıymetli olmayabilir. Sonuçta değer yatırımının temelindeki düşünce o firmanın piyasada o güne kadar daha önce hiç bulunmamış bir şey yapması ve bundan parayı vurmasıdır. Ancak bunu bulabilecek olan zaten piyasada oldukça az firma olduğu gibi çoğu borsaya kote değildir. Borsaya kote olanları ise oldukça az insan yakalayabilir. Ancak her balonda ortaya çıkan o sorgusuzluk, sorumsuzluk ve hesap bilmezlik burda da ortaya çıkmış ve insanlar içinde teknoloji olan her şeye yatırım yapmışlardır.

Aracı Kurumlar Napıyonuz Olm

Peki bu sırada işleri güçleri rapor yayımlamak olan aracı kurumlar ne yapıyordu? Bunlar hiç demedi mi arkadaş siz buna yatırım yapıyorsunuz ama ortada bir şey yok. Durun vs.

Tabii ki demedi. Çünkü bildiğiniz üzere aracı kurum ya halka arzdan para kazanır ya da alım satımın artmasından. Peki böyle olası bir balon eğiliminde aracı kurumlar ne yaparlar? Tabii ki balonu daha da şişirirler çünkü her yaptıkları halka arza kat kat talep gelir, her hisse birilerinin umudu olarak alınıp satılır.

Borsa yatırımının tehlikeli olduğu nokta işte bu umut ticaretinin başladığı ve mantığın kaybolduğu noktadır. Eğer yatırımcılar bir şeyler umut ederek (özellikle zengin olacağını umut ederek) para yatırmaya başlıyorsa bu yatırımcıların manipülasyona en açık olduğu zamandır.

Dip Not: Dünyada en fazla para kazandıran iş umut ticaretidir. İsterseniz cenneti, isterseniz zenginliği, isterseniz de refahı ya da bir şeyler satın almayı umut ettirdiğiniz zaman sömüremeyeceğiniz ya da kullanamayacağınız insan oğlu yoktur. Yatırım yaparken ya da herhangi bir şey yaparken muhakkak ama muhakkak kendinizin kullanılıp kullanılmadığınızı kontrol edin.

Halka Arz Furyası

Süreç içerisinde sadece teknoloji hisselerinde yaşanan manyaklığa bakılırsa halihazırda işlem görmekte olan Qualcomm adlı hisse %2615 değerlenmiş, bununla birlikte bir çok teknoloji hissesi %1000’in üzerine çıkmıştır.

Burada tabi aracı kurum sahibi olan medyanın poh pohlamasını es geçemeyiz. Hem fısıltı gazetesi hem de basında işini gücünü bırakıp sadece borsadaki trade işlemleri ile geçindiğini öne süren ve bu yol ile geçindiği gösterilen çok sayıda insan ön plana çıkarılmıştır. Bu durum ise ortalama vatandaşın da en azından bu işlere merak sarmasında etkili olmuştur. Oysa defaatle belirttiğimiz gibi trade yapmak çok zordur ve her zaman trade yapılarak para kazanılmaz. Bunun aksini iddia edenin de alnını karışlarım.

Süreçte palazlanan halka arzlara bakıldığında ise durum gerçekten içler acısıdır. İnsanların değer yatırımı altında nasıl tokatlanabileceği bir kez daha ön plana çıkmıştır. O dönemdeki halka arzlarda hiç cirosu olmayan, faaliyet karını bırak net karı bile bulunmayan ve hatta zararda olan hisseler ve hatta cirosu dahi bulunmayan firmaların halka arz ettiği görülmüştür. Bu halka arzlarda şaşırtıcı bir şekilde talebin 4-5 katı giriş yapıldığı kayıtlara geçmiştir. İnsanlar hangi konuda faaliyet gösterdiğini bilmedikleri çok sayıda firmaya yatırım yapmıştır. Haliyle bilgisizliğin cezası çok ağır olmuştur.

Toxic Arz

Bununla birlikte işin içinde sadece tokatlama gayesi de bulunmadığı görülmüştür. Özellikle halis niyete sahip yeni kurulmuş firmaların, daha fazla sermaye toplamak adına halka arz sürecinde çılgınca reklam harcamaları yapması, yine halka arzı müteakip sermaye arttırımlarında para toplanması maksadıyla şirketi kara geçirmeye çalışmaları, bunun için ise kısa sürede hızlı büyüme ve pazar payı kapmaları gerektiğinden hunharca borcuna harcamalar yapılmıştır. Oysa harcamalar arttıkça operasyonel harcamalar denilen ve bizim muhasebe sistemimizde genel yönetim giderleri altında izlenmekte olan masraflar neredeyse tüm karı yemiştir.

İşin enteresan tarafı normalde tradecilerin hayali olan “ya kardeşim bana ne hissenin ederinden, ben trene atlarım, bir miktarı karı görünce trenden inerim, lokomotif bende – vagonlar kime girerse girsin” anlayışı yine tradeciye patlamıştır. Ancak şirket ortaklarının büyük bir kısmı balon patlamadan trenden inmeyi başarmıştır.

Balonu Kim Patlattı?

Sizce balonu kim patlatmıştır. Tabii ki yine merkez bankası. Hatta balonu körükleyen başkan Alan Greenspan patlatmıştır. Önce 2000 yılının Şubat ayında Greenspan ben bu oyunu bozarım deyip faizleri arttıracağını söylemiş ve teknoloji hisseleri ilk çakılmasını yaşamış, ikincil darbe ise Japonya’dan gelmiş ve Japonya’nın tekrar resesyona girmesi tüm süreci coşturmuştur.

Mart ayında ise artan faiz oranlarının gelir tablolarına yansıması başlamış ve bir çok (aracı kurum olmayan) borsa yayın kuruluşu tekonoloji şirketlerinin yüksek borçlanması nedeniyle faiz artışını karşılayamayacağı ve zarar edeceğini belirtmiştir. Hemen akabinde FED faizi arttırmışsa da bir takım inançlı yatırımcı teknoloji hisselerinde el mahkum kalmaya devam etmiştir.

2000 yılının Nisan ayında ise Microsoftun tekel davasını kaybettiği açıklanmış, bunu kasım ayında pets. Com adlı şirketin halka arzından 9 ay sonra iflas etmesi takip etmiştir. Yatırım, piyasa vs. her şeyin sahibi devletin topa girmediği her yatırımda olduğu üzere, devletin sürece müdahil olması ile oyun bozulmuştur.

Devam eden süreç hissede kalanlar için hiç iç açıcı olmamıştır. İşin bittiği 2002 yılında teknoloji yatırımları da dot com balonu adı altında tarihin tozlu sayfalarına girerek platformumuza konu olma şerefine nail olmuştur. Zirveden dibe geçen süreçte endeks tam %78 oranında değer kaybına uğramıştır.

Dot Com Balonu Nedir ?

Gelelim bu işten yatırımcı olarak çıkaracağımız derslere. Değer yatırımı hayal satılan ve kandırılma olasılığınızın en yüksek olduğu yatırım tipidir. Değer yatırımları sizleri zengin etme potansiyeline sahip olmakla birlikte tüm paranızı tokatlayadabilirler.

O yüzden her daim değer yatırımı hisseleriniz toplam portföyünüzün belirli bir yüzdesini (benim için %5) aşmamalı. Ve kesinlikle trene atlayıp inerim düşüncesine kapılmayın. Tren hep size dikine giriyor. Hiçbir zaman o kadar şanslı olamayacaksınız. Son bir ders ise yatırımın temellerinden asla kopmamanız. Evet bilanço analizi geçmişe bakıp size bir görüş sağlar. Ancak firmanın geçmişte yaptıkları gelecekte yapacaklarının teminatıdır. (Lan marka sloganı değil miydi bu?)

O yüzden yatırımın temellerinden asla kopmayın.

Dot com balonu nedir yazımızın sonuna geldik efenim. Esen kalınız.

yatirimkurusu

10 yıldır finans sektöründe denetçi, İngilizce biliyor.

İlgili Makaleler

Bir Yorum

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Göz Atın
Kapalı
Başa dön tuşu
error: İçeriklerin kopyalanması engellenmiştir.