Bankaların Faaliyetleri Sırasında Karşılaştıkları Riskler

Efenim bu yazımızda konumuz bankaların faaliyetleri sırasında karşılaştıkları riskler nelerdir meselesi. Eğer bankacılık faaliyetine ilişkin hiç bir bilginiz yok ise muhakkak Bankalar Nasıl Para Kazanır, Bankalar Nasıl Para Yaratır ve Banka Bilançosu yazılarımı okuyunuz. Yazımızda bankaların faaliyetleri sırasında karşılaştıkları riskler konusunu başlıklar halinde belirtip bankaların faaliyetleri sırasında karşılaştıkları riskleri nasıl bertaraf ettiğini de her başlıkta bulabileceksiniz. Keyifli okumalar.

Bankaların Faaliyetleri Sırasında Karşılaştıkları Riskler

Bankacılı basittir diyoruz bir çok yazımızda. Perakende ticaret yapan bir firmanın sattığı ve aldığı ürünlerin yerini sadece parayla değiştirmeniz bankacılığı anlamak için yeterlidir aslında. Bu kadar basit diyoruz evet gerçekten öyle ama bu faaliyet sürecinde ortaya birçok risk çıkmaktadır. Bunlar likidite, faiz, kur ve piyasa riskleridir. Bunun dışında günlük nakit açığı riski altında ayrı bir başlıkta anlatacağım başka bir mesele var. Onu da okumanızı tavsiye ederim.

Günlük Nakit Açığı

Bankaların şubelerinde müşterilerin getirdikleri ve aldıkları paraların dışında ek olarak eft ve çek ödemeleri işlemleri vardır. Burada her işlemde para fiziken gidip gelmez, genelde gün sonunda bir banka diğer bankadan net alacaklı ya da net borçlu olur.Buna günlük likidite denir.Net borçlu olan bankalar nakit açığına yani likit açığına düşmüş demektir. Tabi bu sadece hesapsal olarak ancak bu hesapsal açık bir an evvel kapatılmalıdır. Yoksa banka iflasa kadar olan sürece girebilir. İşte bunun yapıldığı yer bankalararası para piyasasıdır.

Türkiye’de öyle bir usul yok ama uluslararası finans piyasalarında borç faizinin saatlik hatta dakikalık hesaplandığını gördüm. Ha bu nakit açığı konusuna çokta kafayı yormayın.Merkez Bankası diye bir kurum var.Finans piyasasında karşılığı bankaların bankasıdır.Yani bankalara kredi veren bankadır. Big bosstur. En kötü sıkışırsan gider MB’den fon alırsın.Ama MB sen riskini iyi yönetemediğin için seni fena şekilde cezalandırır.Çok pahalı bir maliyetten borç alırsın MB’den. Bunu bir hafta vadeli repo faizi ve piyasayı anlamak yazımızdan okuyabilirsiniz ki bu yazıda günlük fon ihtiyaçları ve taleplerinin de nasıl oluştuğuna dair kapsamlı bilgiler bulacaksınız.

Likidite Riski Nedir ?

Bankaların karşılaşabileceği en büyük ve en tehlikeli risk likidite riskidir. Gerçi bana göre bir firmanın da karşılaşabileceği en büyük ve ciddi risk likidite riskidir. Direk batırır. Yukarıda para kaynaklarını yani bankaların borçlarını açıklamıştık. İşte Türkiye’de ortalama olarak bankaların kaynaklarının geri dönüşüm süresi (yani bu borçlarını geri ödeme süresi) 120 gün civarıdır. Alacaklarını yani verdiği kredileri geri tahsil etme süresi yaklaşık olarak 565 gün civarındadır. 

Bu arada bu geri dönüşüm sürelerine sektörde durasyon denmektedir. Aktif durasyon ve pasif durasyon olarak belirtilir. Aradaki 400 günlük farkın herhangi bir gününde paralarını bankaya emanet eden tüm insanlar paralarını geri istese banka batacaktır. Hatta çoğu zaman bankanın batması için tüm insanların istemesine de gerek yoktur. Buna likidite riski denir. 

Peki, bu risk nasıl bertaraf ediliyor? Muhtelif türev ürünler kullanılarak. Uluslararası sermaye piyasalarında bankanın bilançosunda netleşen aktif durasyonu kısaltmak ve pasif durasyonu uzatmak için swap gibi muhtelif ürünler mevcuttur. Banka hazinesi bu ürünleri alır.  BDDK bu oranı Likidite Karşılama Oranı adı altında takip etmektedir ve üst sınırı mevcuttur. 

Likidite riskinin nasıl batışın önünü açtığını okumak için Pamukbank’ın hikayesini yazdığım yazımı okuyunuz.

Kur Riski

Bankaların faaliyetleri sırasında karşılaştığı bir diğer risk ise kur riskidir. Bu kur riski nasıl oluşuyor? Bankanın varlıklarını(aktiflerini) ve kaynaklarını(pasiflerini) yukarıda kısaca açıklamıştık. Bunların endeksli olduğu para birimleri arasındaki farka kur riski denir. Biraz daha açarsak konuyu; 

Örneğin bankalar kaynaklarının ne olduğunu kontrol edemez. Bankaların kaynakları arasında özkaynaklar, mevduatlar ve mevduat dışı kaynaklar bulunur. Bunlardan bankanın kaynağı ağırlıklı olarak (genelde %60-%70 aralığında değişir )mevduattan hasıl olur. Bu mevduatın ne türden olacağına yani Türk parası mı altın mı yoksa yabancı para mı yabancı para ise hangi kur olacağına banka karar veremez.  Bunu müşteriler tercih eder. TR’de de müşteriler ağırlıklı olarak yabancı para ve altın tercih etmektedir. Peki banka bunu nasıl dengelemeli?

Yani sonuçta banka bütün bu aldığı yabancı parayı, yabancı para olarak kredi vermesi lazım ki herhangi bir kur açığı oluşmasın.(buna da doğal hedge mekanizması denir) Şöyle düşünün, bankanın mevduatının tamamı dolar olsun, bu parayı Türk lirası olarak kredi vermesi lazım (TR’de yabancı para ile kredi çekmek için ihracat yapabilmek gibi nitelikli durumlara sahip olmak gerekir, bireylerin yabancı para kredi çekmesi ise yasaktır. TR’de kredilerin ağırlıklı kısmı zaten Türk parasıdır.)

Eee banka napacak şimdi, hiç kredi vermeyecek mi? Tabii ki hayır. Bu aradaki farklar dönemsel olarak hesaplanıp (genelde günlük olarak döviz pozisyonu kontrol edilir hazine birimince, bir çok bankada ise limit üstü açık işlemlerde derhal Bloomberg ekranları üzerinden o pozisyonun tersine türev pozisyon alınarak açık pozisyon kalmaz) hazine tarafından kapatılır. Kapatma işlemi türev araçlar vasıtasıyla olur. 

BDDK zaman aralığını şu an net olarak hatırlayamamakla birlikte belirli dönemler aralığında bankaların döviz açık pozisyonunu takip eder. BDDK yönetmeliklerine göre bir bankanın döviz açık pozisyonu sermayenin %20’sini geçemez, eğer geçerse banka bu durumu BDDK’ya bildirmek ve BDDK’nın yaptırımını beklemek zorundadır.

Bir Örnekle Kur Riski

Örneğimizden devam edersek, 100 birim yabancı para mevduat olsun, bu toplamda 200 TL’ye eşit olsun. 100 birim yabancı para borcum var şuan, bunun hepsini kredi olarak verdim 200 TL olarak. Ancak ertesi gün kriz oldu ve 100 birim yabancı para artık 500 birim oldu. Ama benim verdiğim kredi 200 birim. Şu durumda batmış olmamız lazım. Ne yapacağız?

Yabancı para mevduatı aldığım gün, yabancı para mevduatı ödeyeceğim (vade tarihi) gün için uluslararası piyasalarda yabancı para alış gireceğim ve riski bertaraf edeceğim. Benim için yani banka için türev işlemlerden kar ya da zarar etmek mühim değildir. Bu tip işlemlerde esas olan sıfır risk almaktır. 

Olması gereken ise nasıl bankalar kur riskini yönetiyorsa muhtelif türev ürünler ile firmalar da bu risklerini yönetmelidir.

Bankalarda Türev Zararı Nedir ?

Dönem dönem gazetelerde işte A bankası türev işlemlerinde bilmem kaç milyar tl zarar etti diye sansasyonel haberler yazmaya çalışılır.Tabi bunlar bilmeyenler için clickbate haberlerdir.Yani tıklama çekme maksatlı haber. Ama bu zararın türev olması demek onun fiziki karşılığının da olduğu anlamına gelir.Yani kağıt üstünde siz muhasebe kalemi bazında zarar görürsünüz.Ama dönüp kambiyo zararı kaleminin karşılığı olan kambiyo karı kalemine bakarsanız bunların toplamının genelde sıfır olduğunu idrak edersiniz zaten.

Aklınıza takılmasın 2001 krizinden sonra BDDK bankaların yabancı para pozisyonları yakinen takip ediyor, bankaların açık (eksi/yükümlü) şekilde ertesi döneme yabancı para yükümlülüğü ile girmesine engel oluyor. 

Faiz Riski Nedir ?

Bankaların faaliyetleri sırasında karşılaştığı bir diğer risk ise faiz riskidir. Likidite riskini konu ettiğimiz yazımızda aktif durasyonun 565 gün pasif durasyonun 120 gün olduğunu söylemiştik. Bu şu demek, sen krediyi kullandırdın yaklaşık olarak %10 faizden, ilerleyen dönemde yani yaklaşık 565 gün içerisinde tahsil edeceksin, ancak borcun olan vadeli mevduatın vadesi 120 gün içerisinde geliyor ve bunun faizi 120 içinde değişecek. Fakat verdiğin kredinin faizi 565 gün boyunca aynı olacak. Diyelim ki krediyi kullandırdıktan bir sene sonra kriz oldu ve faizler %30’a çıktı.  Banka ne yapıyor?

Yine uluslararası piyasalarda faiz swapı işlemlerine giriliyor. Bunların birçok türü var. Detaylı olarak öğrenmek isteyen araştırabilir. Bir gün burada da yer vereceğim. Şu an bu detaya girip yazıyı boğmak istemiyorum ama bu riskin de var olduğunu ve hedge edildiğini bilin.

Faiz riskinde unutulmaması gereken husus faiz riski bertaraf edilmez ise uzun vadede likidite riskine döner ve bankanın batmasına sebep olabilir. Mantıken zaten bu gün %10 ile borçlanıp %20 ile kredi verirken ertesi gün %50 ile borçlanırsan %20 ile verdiğin kredilerin hepsi zarar yazar.

Ki bırakın günlüğü bankaların 10 yıllık vadelerde verdiği konut kredileri hatta 15 yıllık proje kredileri de mevcuttur. Bu faiz riskinin likidite riskine dönüşüğü banka batırdığı olay da Demirbank hadisesidir. Bunu da sizler için detayıyla yazmıştım. Demirbank’ın üstüne tıklayın.

Piyasa Riski Nedir ?

Piyasa riski ise tam anlamıyla ülkenin ya da kredi verilen bir sektörün riske girerek bankanın alacaklarını tahsil edememesi, bu sektörün bankadaki portföyünde fazla olması nedeniyle bankanın alacaklarını tahsil edemeyerek likidite krizine girmesidir.

Bu risk bankaların takip oranı (NPL) ve yakın izleme oranı (YİKO) olarak gözlemlenebilir. 

Bu riski bertaraf edecek yegâne sistem ise banka yönetiminin kredi riskinin oluştuğu sektör paylarını takip etmesi, düzgün bir kredi derecelendirme sistemi kurması ve eğitimli personel istihdam etmesidir. Bunun dışında da karşılaşılan birçok risk bulunmakla birlikte ağırlıklı olarak bu endişelerle bezelidir Banka bilançosu.

Gördüğünüz üzere başta basit olarak anlatsak da bankaların faaliyetleri sırasında karşılaştıkları riskler pek azımsanacak gibi değildir.

Bu yüzden bankalar güçlü risk yönetim sistemleri kurar, günlük olarak bu verileri takip eder, limit aşımında hedge eder.Tüm bu işlemleri ise BDDK takip eder. Çünkü finansal sektör stratejik öneme sahiptir.

Bankacılık sektöründe olası bir tıkanma halinde başta reel sektör olmak üzere tüm ülke krize girecektir. 2008 krizinde sırf bu sebepten FED’in(ABD merkez bankası olur kendileri) bir çok finans kurumuna fon sağlayarak kurtarıldığını görürsünüz.Şakaya gelmez yani.

Bankaların faaliyetleri sırasında karşılaştıkları riskler yazımı beğendiyseniz ve bankacılık sektörüne ilişkin spesifik okumalar yapmak istiyorsanız muhakkak Demirbank, Pamukbank, İmar Bankası, HSBC, Wells Fargo yazılarımı okuyunuz. Esen kalınız.